Πώς μιλάμε στα παιδιά μας για την απώλεια και την τραγωδία στα Τέμπη;

Τα τελευταία εικοσιτετράωρα η προσοχή όλων μας είναι στραμμένη στο πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα δυστύχημα στα Τέμπη, ενώ οι μαρτυρίες των ανθρώπων που βίωσαν την απόλυτη τραγωδία και έρχονται στην επιφάνεια ώρα με την ώρα συγκλονίζουν. Η θλίψη, η οργή και η δυστυχία για τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους, εκ των οποίων και δύο Κύπριοι φοιτητές, ξεχυλίζουν ενώ τόσο στα κοινωνικά δίκτυα, όσο και στις τηλεοπτικές εκπομπές, οι εικόνες από την φονική σύγκρουση συγκλονίζουν.

• Αναστασία και Κυπριανός, δύο παιδιά γεμάτα όνειρα που επιβιβάστηκαν σε λάθος βαγόνι

Οι γονείς ωστόσο, αν και αντιλαμβάνονται την σοβαρότητα της κατάστασης, αυτές τις ημέρες, προσπαθούν όσο μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από την σκληρότητα των εικόνων ή καλύτερα, της πραγματικότητας. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, το πιο πιθανό, η είδηση να έχει ήδη φτάσει στα αφτιά τους με αποτέλεσμα όλο αυτό να τους προκαλεί φόβο και ανησυχία. Καθώς τα ερωτήματα των μικρών αυξάνονται, εμείς μιλήσαμε με την Δρ Ιφιγένεια Στυλιανού, Κλινική Ψυχολόγος, Σχολική Ψυχολόγος και της ζητήσαμε να μάς κατευθύνει ως προς το πώς πρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά μας για αυτή την τραγωδία και γενικότερα για την απώλεια.

Δρ Ιφιγένεια Στυλιανού, Κλινική Ψυχολόγος, Σχολική Ψυχολόγος

Δείτε αυτούσια τα όσα μάς ανέφερε.

Η απώλεια, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξής μας. Τόσο οι μικρές καθημερινές απώλειες όσο και το βίωμα της απώλειας μέσα από πιο τραυματικά γεγονότα, φαίνεται να αναδομούν την προσωπικότητά μας και να επηρεάζουν το χαρακτήρα μας. Ωριμάζοντας, οι άνθρωποι είναι πιο εξοικειωμένοι με την απώλεια, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι δεν επηρεάζονται έντονα και αρνητικά. Στην παιδική ηλικία ωστόσο, η δυσκολία κατανόησης του γεγονότος όπως και η αδυναμία διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων που ένα γεγονός επιφέρει, πιθανόν να δημιουργήσουν εσωτερικό τραύμα και δυσκολία προσαρμογής. Σε αυτό το σημείο, καθοριστικό ρόλο έχουν τα στενά συγγενικά πρόσωπα, που λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας γύρω από το παιδί. Πώς όμως ανακοινώνουμε και πώς χειριζόμαστε ένα δυσάρεστο γεγονός σε παιδιά ηλικίας 6-12 ετών; Η δύσκολη αυτή διαδικασία διαφοροποιείται ανά ηλικιακό στάδιο και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Δείτε στην συνέχεια μερικά στάδια που θα βοηθήσουν ώστε να κάνετε τη συζήτησή σας πιο ομαλή και κατανοητή.

• Αρχικά, επιλέξτε μια ήρεμη στιγμή μέσα στην ημέρα όπου το παιδί θα είναι μόνο του, χωρίς αδέλφια και άλλους περισπασμούς. 
• Διερευνήστε πρώτα τι ξέρει το παιδί για το γεγονός. Είναι πιθανόν τα παιδιά να είναι ήδη ενήμερα για το γεγονός, και μέσα από διάφορες πηγές να έχουν πληροφορηθεί (π.χ. συμμαθητές, σχολείο, τηλεόραση, διαδίκτυο). Έπειτα, συζητήστε μαζί με το παιδί τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το γεγονός, δίνοντάς του χώρο να εκφράσει τις σκέψεις του, την κατανόησή του, την εικόνα που απέκτησε και τις ανησυχίες του. 
• Το τραυματικό συμβάν στην Ελλάδα, έφερε τους ανθρώπους κάθε ηλικίας σε επαφή με αρνητικά συναισθήματα, με φόβους, με την έννοια του θανάτου… Συνεπώς, η συζήτηση γύρω από το εν λόγω περιστατικό, πιθανόν να οδηγήσει σε σκέψεις σχετικές με τον θάνατο. Σε αυτό το σημείο, είναι απαραίτητο να ρωτήσουμε τα παιδιά τί πιστεύουν τα ίδια για τον θάνατο, πώς νοηματοδοτούν το «τέλος», και στην πορεία, βασιζόμενοι στην εκδοχή τους, μπορούμε να προσεγγίσουμε τον θάνατο προσθέτοντας νέες πληροφορίες, όπως τη μονιμότητά του. Βέβαια, το κάθε παιδί μπορεί να πιστέψει στο δικό του σενάριο, συνεπώς μην απορρίψετε την αφήγηση του κάθε παιδιού γύρω από τον θάνατο, αντιθέτως εξηγήστε του ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί διαφορετικά να ορίζει τον θάνατο, και με ξεχωριστό τρόπο να κατανοεί τί συμβαίνει έπειτα από αυτόν. 
• Για μικρότερες ηλικίες, αυτή η συζήτηση μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από το παιχνίδι: Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας φιγούρες-ζωάκια, δώστε στο κάθε ένα ζωάκι από ένα ρόλο (μαμά, μπαμπάς, παιδιά, θεία κτλ.). Φτιάξετε μαζί με το παιδί μια ιστορία που να περιλαμβάνει την απώλεια. Προτρέψτε το παιδί να φανταστεί πώς νιώθουν τα ζωάκια και μιλήστε για τα συναισθήματα που είναι φυσιολογικό να βιώσουν σε μια τέτοια κατάσταση.  
• Προτρέψτε το να συμβουλεύσει τα ζωάκια να εφαρμόσουν μεθόδους για να νιώσουν καλύτερα. Π.χ., «Τι θα μπορούσε να κάνει η τίγρης για να νιώσει καλύτερα;»
• Αποφύγετε φράσεις όπως: «ο Χ κοιμήθηκε» ή «ο Χ χάθηκε» επειδή αυτό ενδεχομένως δημιουργήσει φόβους ή την προσδοκία της επιστροφής σε μια κατάσταση θανάτου. 
• Τα παιδιά πιθανόν να ρωτήσουν τους γονείς: «εσείς πότε θα πεθάνετε;» Σε αυτό το σημείο επιβεβαιώστε τους ότι υπάρχουν αρκετά άτομα στη ζωή τους που τους αγαπούν και θα τους φροντίζουν, υποσχεθείτε τους όμως ότι θα φροντίζετε τον εαυτό σας και τους ίδιους, ώστε να βιώσουν το αίσθημα της ασφάλειας, απέναντι σε μια πραγματικότητα που ξυπνάει συναισθήματα αβεβαιότητας, ανασφάλειας και φόβου. 
• Επιπλέον, προστατεύστε τα παιδιά από τη θέαση και το άκουσμα εικόνων και πληροφοριών που ενδεχομένως να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση. Στη σημερινή ζωή, τέτοιες εικόνες και πληροφορίες είναι ιδιαίτερα προσβάσιμες και ανεξέλεγκτα εμφανίζονται μπροστά μας, έτσι, κρατήστε τα παιδιά «μακριά», «ελέγχοντας» το περιβάλλον στο οποίο εκτίθενται. Με τον ίδιο τρόπο, περιορίστε τις συζητήσεις γύρω από το τραυματικό γεγονός, ή με τρόπο προσαρμοσμένο στην ηλικία του κάθε παιδιού συζητήστε το γεγονός, επιβεβαιώνοντας τα για τη δική τους ασφάλεια, επιτρέποντας τους να βιώσουν και να εκφράσουν όλα τα συναισθήματα που πιθανόν έχουν.  
• Το τραγικό γεγονός εντούτοις, μας φέρνει κοντά στην πραγματικότητα, υπενθυμίζοντάς μας πώς, όσο προσεκτικά και αν ελέγχουμε διάφορες καταστάσεις, ο κάθε ένας μας μπορεί να βρεθεί σε συνθήκες αβεβαιότητας και επικινδυνότητας, ή σε επαφή με αρνητικά απρογραμμάτιστα γεγονότα. Βάση των πιο πάνω, είναι απαραίτητο να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι είναι σημαντικό για την υγεία και την ασφάλειά μας να είμαστε προσεκτικοί (για παράδειγμα σε κάποιες καθημερινές λειτουργίες, όπως να φοράμε τη ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο κτλ.), χωρίς φυσικά να τους ενισχύσουμε συμπεριφορές υπερβολικού ελέγχου ή αποφυγής της καθημερινότητας που ενδεχομένως να τους ενισχύσουν τον φόβο που νιώθουν (για παράδειγμα, δεν θα ήταν βοηθητικό να ακυρώσουμε μελλοντικά ταξίδια), και χωρίς να τους αποτρέψουμε από το να συνεχίσουν να εμπιστεύονται ότι η ζωή τους θα κυλάει ομαλά. 

Δρ Ιφιγένεια Στυλιανού, 
Κλινική Ψυχολόγος, Σχολική Ψυχολόγος