του Νάκη Αντωνίου και της Μαρίας Φάντη
Είναι δύσκολο να φανταστείς πως όταν ο χρόνος σού το επιτρέπει θα βγεις στους δρόμους της Λευκωσίας για έναν γύρο πολιτισμού. Όταν έχουμε την ευκαιρία για απόδραση επιλέγουμε την Αθήνα για την ιστορία της και τις βραδινές εξόδους, το Λονδίνο για shopping ή το Παρίσι για πιο ρομαντικούς. Σπάνια δίνεις ευκαιρία στον τόπο σου να σε βγάλει ασπροπρόσωπο. Πέραν της γενικής υποτίμησης που επικρατεί από Κύπριους προς την Κύπρο, και πόσο μάλλον προς τη Λευκωσία, η πρωτεύουσα σπάνια υπάγεται στο μυαλό μας στην κατηγορία των πολιτισμικών προορισμών. Αυτή ακριβώς τη θεωρία αναλάβαμε να καταρρίψουμε, χαρτογραφώντας όσα μπορεί να δει κάποιος στις γειτονιές εντός των τειχών, και λίγο παραέξω.
Λίγο έξω από τα τείχη
Η εκκίνηση ήταν αναπόφευκτα η Πινακοθήκη Α.Γ. Λεβέντη. Ένας μοντέρνος χώρος που έχει αφοσιωθεί στην αποθέωση της ευρωπαϊκής τέχνης από την Αναγέννηση μέχρι τον εικοστό αιώνα. Με βασικό εισιτήριο στα €5, και με διάφορες διευκολύνσεις και εκπτώσεις για συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, μπορείς να βρεθείς μπροστά στο μεγαλείο της ευρωπαϊκής τέχνης, με σημείο αναφοράς τον πίνακα «La Seine à Jeufosse près de Vernon» (ή «Ο Σηκουάνας στο Jeufosse κοντά στο Vernon») του Claude Monet, στη Συλλογή του Παρισιού. Βγαίνοντας έξω, στα πεντακόσια μέτρα και στα εφτά λεπτά με τα πόδια βρίσκεσαι στο Κυπριακό Μουσείο. Το εισιτήριο είναι €4.50, και ξεκινώντας δεξιά από την αίθουσα εισόδου η ιστορία της Κύπρου απλώνεται σε δεκατέσσερις αίθουσες. Θέλοντας και μη θα υποκύψεις στο μαρμάρινο άγαλμα της Αναδυόμενης Αφροδίτης, από την πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο, αφού στέκει επιβλητικά στο μέσο της αίθουσας και σε καλεί να την παρατηρήσεις λίγο περισσότερο.
Η Αναδυόμενη Αφροδίτη.
Στα πρώτα βήματα
Μπαίνουμε αισίως μέσα στα τείχη, ξεκινώντας από την περιοχή της Πύλης Πάφου, τετρακόσια μέτρα από το Κυπριακό Μουσείο και σε έξι λεπτά με τα πόδια αντικρίζεις την ιδιαίτερη Παναγία των Χαρίτων. Σε κεντρική θέση στο σύμπλεγμα που ονομάζεται κέντρο των Μαρωνιτών, η εκκλησία κτίστηκε με σκοπό να εξυπηρετούνται οι Μαρωνίτες της Κύπρου και μέχρι σήμερα ξεχωρίζει με τις μεγάλες καμάρες και τις λεπτές κολώνες, αλλά και με το ψηλό, ευθύγραμμο καμπαναριό της. Εκατόν είκοσι μέτρα πιο κάτω, υπάρχει ένα από τα πιο ιδιαίτερα μουσεία της πόλης. Το Μουσείο Κλασικής Μοτοσυκλέτας, με είσοδο €5 και με συγκεκριμένες εκπτώσεις, είναι αφιερωμένο στην ιστορία των μοτοσυκλετών από το 1914 μέχρι το 1983, με γύρω στις εκατό μοτοσυκλέτες να εκτίθενται στον χώρο του μουσείου, αλλά να αλλάζουν περιοδικά, μπορείς να περιηγηθείς ανάμεσα σε ιστορικές μηχανές, με σταθμό τις μοτοσυκλέτες που χάρισε ο John F. Kennedy στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο για την προεδρική φρουρά του. Μόλις εξήντα τρία μέτρα πιο κάτω συναντάς ένα ακόμα πρωτότυπο μουσείο, αυτό του Παραμυθιού. Ένας διαδραστικός χώρος όπου μπορείς να εξερευνήσεις ευρηματικά και δημιουργικά εκθέματα που κεντρίζουν το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων, με γενική είσοδο €5.
Ο κεντρικός δρόμος
Σε απόσταση τρακόσιων πενήντα μέτρων θα βρεθείς σε έναν κεντρικό, πολυσύχναστο δρόμο που κρύβει διάφορους θησαυρούς, ξεκινώντας από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου. Πέραν της περιήγησης στο Μουσείο Νομισματοκοπίας, πρέπει σίγουρα να ανέβεις στον πρώτο όροφο, στο Μουσείο Συλλογής Γεωργίου και Νεφέλης Τζιάπρα Πιερίδη. Η συλλογή αριθμεί πάνω από εξακόσια αντικείμενα της Κυπριακής αρχαιολογίας, ξεκινώντας από την Εποχή του Χαλκού μέχρι τη Μεσαιωνική Περίοδο. Η προσοχή όμως πέφτει αναπόφευκτα στον Ψηφιακό Αρχαιολογικό Εξερευνητή SPYRA. Ο επισκέπτης επιλέγει ένα κεραμικό όστρακο ή ένα θραύσμα από ασβεστολιθικό άγαλμα (απομίμηση του πρωτοτύπου), από μια ειδική θήκη που βρίσκεται μπροστά του. Τοποθετεί το αντικείμενο στη βάση, η οποία το «διαβάζει» και το αναδημιουργεί σε μια μεγάλη οθόνη. Χρησιμοποιώντας μια μικρή οθόνη αφής, ο επισκέπτης μπορεί να αντλήσει διάφορες πληροφορίες που σχετίζονται με αυτό.
Ο Ψηφιακός Αρχαιολογικός Εξερευνητής SPYRA.
Στα διακόσια μέτρα, στο τέλος της Ονασαγόρου, ανακαλύπτεις έναν μοναδικό κόσμο βιβλίων στη Βιβλιοθήκη Φανερωμένης. Με έναν θόλο στο κέντρο καλυμμένο με παράθυρα που επιτρέπει στο φυσικό φως να ρέει μέσα, μπορείς να ταξιδέψεις περπατώντας ανάμεσα σε αιώνες γραμμάτων, με τρανό παράδειγμα το βιβλίο της ιστορίας της Μάλτας, που χρονολογείται από το 1647 και αποτελεί το παλαιότερο και σπανιότερο βιβλίο της συλλογής. Η διαδρομή στην Ονασαγόρου ολοκληρώνεται με ένα πέρασμα από τον Ιερό Ναό Αγίου Ελευθερίου – Μετοχίου Μαχαιρά και το Μουσείο Λεβέντη, σε απόσταση διακοσίων ογδόντα μέτρων το πρώτο από τη Βιβλιοθήκη και εκατό εβδομήντα μέτρα απόστασης μεταξύ του ναού και του μουσείου. Αν απομακρυνθούμε λίγο από την Ονασαγόρου, γύρω στα διακόσια εξήντα μέτρα πέφτουμε πάνω στο Ταχυδρομικό Μουσείο, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Σάββα. Σε υποδέχεται ο κύριος Λοΐζος Πλουτής, πρόθυμος να σου αφηγηθεί όσα θέλεις να ξέρεις όσο περιηγείσαι σε μια ιστορία γραμματοσήμων που σε ελκύει απρόσμενα. «Το παλιό πάντα τραβάει περισσότερο» μάς απαντά όταν ζητούμε αυτό που ψάχνουν οι περισσότεροι επισκέπτες. Μας δείχνει τη σειρά γραμματοσήμων από το 1879, αλλά την προσοχή μας κερδίζουν επίσης τα κόκκινα ταχυδρομικά κουτιά που υπήρχαν στην Κύπρο πριν καταργηθούν επί Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Περπατώντας την Παλιά Πόλη
Αν έπρεπε να χαρακτηρίσουμε μία περιοχή ως την εστία των περισσότερων χώρων πολιτισμού, αυτή θα ήταν σίγουρα γύρω από την Αρχιεπισκοπή. Το Νέο Δημαρχείο ετοιμάζεται να υποδεχτεί κόσμο στον αρχαιολογικό του χώρο, στα πεντακόσια πενήντα μέτρα από το Ταχυδρομικό Μουσείο. Λοξοδρομούμε για λίγο, πεντακόσια μέτρα, για να περπατήσουμε σε έναν από τους πιο όμορφους δρόμους της Παλιάς Πόλης, την οδό Ερμού, όπου συναντάμε το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών & Έρευνας (κοινώς, CVAR). Ένα μουσείο σχετικά πρόσφατο, αφού ιδρύθηκε το 2014, που φιλοξενεί την ιδιωτική συλλογή των Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, που περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής, ενδυμασίες και αναμνηστικά από την Κύπρο και τις γειτονικές χώρες, ενώ η συλλογή του Ερευνητικού Κέντρου περιλαμβάνει πάνω από δέκα χιλιάδες βιβλία ιστορίας και τέχνης.
Η Ερμού, ένας από τους ομορφότερους δρόμους της Παλιάς Λευκωσίας.
Στροφή, εφτακόσια μέτρα πίσω για να περάσουμε από το Τζαμί Ομεριέ στην Πλατεία Τηλλυρίας και να κατευθυνθούμε παραδίπλα στο Εθνολογικό Μουσείο, γνωστό ευρύτερα ως το σπίτι του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Ένα τρανό παράδειγμα αστικής αρχιτεκτονικής του τελευταίου αιώνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με σημεία, όπως το δωμάτιο υποδοχής που κερδίζει την προσοχή με τα έντονα χρώματα και τις ξεκάθαρες αποδείξεις των τρόπων ψυχαγωγίας του τότε. Η επίπλωση του σπιτιού, ωστόσο, δεν είναι η πρωτότυπη, αλλά αποτελεί δωρεά του τελευταίου ιδιοκτήτη, η οποία χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού. Περπατώντας προς την Αδαμάντιου Κοραή, στα εκατόν ογδόντα μέτρα βρίσκεται η υπό ανακαίνιση Σεβέριος Βιβλιοθήκη και απέναντι η Αρχιεπισκοπή.
Εστία πολιτισμού
Ο χώρος της Αρχιεπισκοπής, πέραν του επιβλητικού βασικού κτηρίου, φιλοξενεί δύο ακόμα αξιοπρόσεκτα σημεία. Το Βυζαντινό Μουσείο φιλοξενεί πάνω από διακόσιες εικόνες από τον 9ο μέχρι τον 19ο αιώνα, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από τον 10ο αιώνα, καθώς επίσης και αντιπροσωπευτικά δείγματα της βυζαντινής μικροτεχνίας της Κύπρου. Όσο είσαι εκεί επιβάλλεται να παρατηρήσεις τα ψηφιδωτά του 6ου αιώνα και την εικόνα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανιού από τον 10ο αιώνα, την αρχαιότερη του μουσείου. Περνώντας από τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Ιωάννη, βγαίνεις έξω από τον χώρο της Αρχιεπισκοπής για να συναντήσεις ακριβώς δίπλα το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης. Σε υποδέχονται με χαμόγελο και προθυμία για οτιδήποτε χρειαστείς. «Όλα τα εκθέματα είναι εξίσου σημαντικά μιας και εκπροσωπούν ένα κομμάτι της Κυπριακής τέχνης» μάς λέει η κυρία Αντωνία, υπεύθυνη του μουσείου. Για του λόγου το αληθές, στον χώρο περπατάς ανάμεσα σε κάθε μορφή τέχνης, αργυροχοΐα, αργαλειό, φιγούρες σκιών, πιθάρια κ.ά. Ξεχωρίσαμε την πόρτα του Αγίου Μάμαντος του 19ου αιώνα από την οποία εμπνεύστηκε το ποίημά του «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» ο Γιώργος Σεφέρης.
Η πόρτα που ενέπνευσε τον Σεφέρη.
Ακριβώς δίπλα βρίσκεται το Εθνικό Μουσείο Αγώνος ΕΟΚΑ, ένας απρόσμενα προσεγμένος χώρος όπου μας κατονομάζουν δικαίως την αυθεντική αγχόνη ως το συγκλονιστικότερο αντικείμενο που εκτίθεται στο Μουσείο. Σε λιγότερο από διακόσια μέτρα, στη γωνία, συναντάμε τα Μουσεία του Παγκύπριου Γυμνασίου και στα εκατό ενενήντα μέτρα πιο κάτω το Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή, όπου θα γνωρίσεις την τέχνη της χαρακτικής σε ένα σύντομο ταξίδι στον χρόνο, με έργα καλλιτεχνών του εξωτερικού και της Κύπρου, με αποκορύφωμα το έργο του ίδιου του Χαμπή. Συνεχίζοντας βαθύτερα στην παλιά πόλη, έρχεσαι αντιμέτωπος με εκκλησίες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος όπως του Αγίου Κασσιανού και της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας στα τρακόσια πενήντα μέτρα από το Μουσείο Χαρακτικής.
Κατά μήκος των τειχών
Περπατώντας τον δρόμο της επιστροφής, περνάς αρχικά από την Κρατική Πινακοθήκη – ΣΠΕΛ, που περιλαμβάνει εκτός των άλλων έργα του Μιχαήλ Κάσιαλου, όπως το «Το Μάζεμα του Βαμβακιού», μαζί με περιοδικές εκθέσεις. Το εν λόγω έργο αποτελεί ένα εκ των 219 έργων που επεστράφησαν από την Τουρκοκυπριακή κοινότητα στην Ελληνοκυπριακή και παρουσιάζεται στην «Ξαναγέννηση». Από την Πύλη Αμμοχώστου, στα τετρακόσια μέτρα απ’ αυτή συναντάς το Άγαλμα της Ελευθερίας, που ανεγέρθηκε το 1973 για να τιμήσει τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Το άγαλμα της Ελευθερίας, στον προμαχώνα Ποδοκάταρο.
Παρουσιάζει στην κορυφή της δομής ένα άγαλμα που αντιπροσωπεύει την ελευθερία πάνω από δύο ηρωικούς αγωνιστές της ΕΟΚΑ που ανοίγουν τις αλυσίδες για να απελευθερώσουν τους αιχμάλωτους, τους αγρότες και τους κληρικούς από τη Βρετανική κυριαρχία. Στα πεντακόσια μέτρα, στα αριστερά βρίσκεται το Τέμενος Μπαϊρακτάρη και εκατόν εβδομήντα μέτρα πιο κάτω την Αχίλλειο Βιβλιοθήκη, που πέραν της συλλογής βιβλίων δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον εμπλουτισμό με νεανικά και παιδικά βιβλία, αλλά και τη ενδυνάμωση της σχέσης του παιδιού με τα βιβλία μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα και εκθέσεις που οργανώνει κατά καιρούς. Καταλήγουμε στο Παλιό Δημαρχείο, ένα από τα πιο όμορφα νεοκλασικά κτήρια της πόλης, πάνω στον προμαχώνα Ντ’ Αβίλα, που επιβλέπει τη νέα Πλατεία Ελευθερίας, σε μια ενδιαφέρουσα αντίθεση της παλιάς με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική. Εκεί ολοκληρώνεται μια διαδρομή γεμάτη νέα δεδομένα για επεξεργασία, με το εντονότερο να είναι πως η πρωτεύουσα τελικά διαθέτει πολλούς και μοναδικούς πολιτισμικούς σταθμούς. Αν αφιερώσεις δύο μέρες για να γνωρίσεις την πόλη από την αρχή ίσως σε εκπλήξει και εσένα όσο εμάς, με συχνά μικρά διαλείμματα σε έναν από τους διάφορους χώρους εστίασης για να φορτίσεις μπαταρίες.
Going out
Swimming Birds, Παλιάς Ηλεκτρικής 5, τηλ. 22019257
Ζαχαροπλαστείο Μέλισσα, 82 Αισχύλου, τηλ. 22762070
Μπλε, Σόλωνος 20Β, τηλ. 22660417
Petros Snacks, απέναντι από την Αρχιεπισκοπή, τηλ. 22431968
Καφενείο 11, Γωνιά Σούτσου και Πειραιώς, τηλ. 99030985
Πινακοθήκη, Αναστασίου Γ, Λεβέντη 5, (πρώην Λεωνίδου), τηλ. 22668820
Apron, Σοφούλη 32-34, τηλ. 22675858
7 Monkeys, Λεωφόρος Ευαγόρου 7Α, τηλ. 99080884
Καφενείο το Λεωφορείο, Πλ. Δημαρχείας 26, τηλ. 97748177
Παλιά Ηλεκτρική, Τεμπών 3, τηλ. 22432559
Balthazar Café, Ερμού 285, τηλ. 22300992
Το Απόμερο, Πολυβίου 24, τηλ. 97848155
7 Κλειδιά, Τρικούπη 92Ε, τηλ. 22103857
Evergreen Vegan & Vegetarian, Λεωφ. Νεχρού, Μουσείου και οδού Κινύρα, τηλ.99855919
