Κείμενο: Άντρος Σκαλιστής
Φέτος με τις συνθήκες που βιώνουμε, οι περισσότεροι από εμάς δεν ταξιδέψαμε εκτός Κύπρου ούτε κάναμε διακοπές όπως κάναμε παλαιότερα, και ζούμε μια νέα πραγματικότητα που μας υποβάλλει η πανδημία. Χρειαζόμαστε μια ευκαιρία για ταξίδι, μια ευκαιρία για να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα και να δούμε τα πράγματα πιο θετικά.
Για αυτό κι εμείς θέλουμε να σας ταξιδέψουμε σε μια πιο θετική πλευρά των πραγμάτων. Γιατί πάντα υπάρχει και η θετική πλευρά, φτάνει να θέλουμε να τη δούμε, να την ανακαλύψουμε. Ευτυχώς ο τόπος μας προσφέρεται για ταξίδια και ανακαλύψεις. Στο νησί μας υπάρχουν πολλά μυστικά που μας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε.
Είμαστε τυχεροί να ζούμε σε ένα τέτοιο τόπο που προσφέρει εκδρομές σε μικρά χωριά και άγνωστους προορισμούς, γνωρίζοντας τοπία, ιστορικά μνημεία, καφενεία, ταβερνούλες και οτιδήποτε άλλο μπορεί να βοηθήσει στο να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα.
Ο σημερινός μας προορισμός μάς πάει σε ένα χωριό που έχει αρχαίες ρίζες και υπήρξε μια μεγαλούπολη πασίγνωστη σε όλο τον τότε κόσμο. Σήμερα το roadtrip μας πάει στην Παλαίπαφο. Η Παλαίπαφος ήταν στην περιοχή όπου βρίσκουμε σήμερα το χωριό Κούκλια στην επαρχία Πάφου.
Η Παλαίπαφος και η γύρω περιοχή σχετίζονται με μια πανάρχαια λατρευτική παράδοση που συνδέεται με τη «Μεγάλη θεά» της γονιμότητας, τη μετέπειτα Αφροδίτη, η οποία φαίνεται ότι λατρευόταν στην Κύπρο ήδη από τη χαλκολιθική περίοδο, από το 4000 π.Χ. Την αρχαϊκή περίοδο η Πάφος ονομαζόταν ομφαλός της γης όπως και οι Δελφοί, υπό την έννοια ότι το ιερό της Αφροδίτης της Παλαιπάφου ήταν τόσο σημαντικό, όσο και το ιερό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Από το 1200 π.Χ., η Παλαίπαφος ήταν ένα μεγάλο θρησκευτικό κέντρο που έγινε με τον καιρό ένας τόπος προσκυνήματος όπου έρχονταν πλήθη από πιστούς, όχι μόνο από όλα τα μέρη της Κύπρου, αλλά και από άλλες χώρες της Μεσογείου. Την λάτρευαν στο ιερό της. Δεν κτίστηκε ποτέ ναός προς τιμήν της, αλλά το ιερό ήταν υπαίθριο, περικυκλωμένο από τείχη, κλειστό με λαμπερές πόρτες, όπως λέει και ο Όμηρος. Η θεά δεν λατρευόταν στη μορφή αγάλματος, αλλά σε μορφή κωνικής πέτρας, όπως και στους Δελφούς. Όπως και να έχει, αυτή η συμβολική πέτρα υπήρχε στον τόπο αυτό, από πανάρχαια εποχή, τόσο παλιά που δεν μπορεί να καθοριστεί.
(*Φωτογραφία: Αρχαιολογικός Χώρος Παλαίπαφου - Κουκλιών)
Είναι αυτή η μυστηριώδης κωνική πέτρα που βρέθηκε κοντά στο ιερό και εκτίθεται σε μια αίθουσα του μουσείου των Κουκλιών. Έμεινε στο ιερό ως τη ρωμαϊκή εποχή, στημένη στο μεσαίο μέρος ενός τριμερούς ανοικτού κτηρίου. Στον χώρο του ιερού βρισκόταν ο βωμός της θεάς, φημισμένος κιόλας στην εποχή του Ομήρου ως βωμός θυμιατισμένος. Λέγεται ότι, σαν από θαύμα ο βωμός της θεάς δεν βρεχόταν ποτέ από τη βροχή. Εδώ θα πάμε σήμερα, λοιπόν, και ελπίζω να καταφέρουμε να νιώσουμε λίγο από τον μυστικισμό του χώρου.
Εμείς δεν έχουμε αυτά τα προβλήματα, γιατί πάμε σιγά, δεν βιαζόμαστε, είμαστε στον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού-Πάφου, απολαμβάνουμε τη διαδρομή με το αυτοκίνητο και την ημέρα.
Μόλις φτάσουμε από τον αυτοκινητόδρομο στην έξοδο για Πέτρα του Ρωμιού, βγαίνουμε από τον αυτοκινητόδρομο ακολουθώντας τις ταμπέλες και προχωράμε μέχρι τον χώρο παρκαρίσματος. Παρκάρουμε και κατεβαίνουμε στην παραλία από την υπόγεια διάβαση πεζών. Είμαστε σε μια πανέμορφη παραλία, η μέρα είναι φθινοπωρινή, με λίγα σύννεφα, αργότερα ίσως να έχουμε και βροχές, αλλά τώρα έχουμε ήλιο. Αυτό που έχουμε συνέχεια στο μυαλό όμως είναι ότι εδώ, σ’ αυτή την παραλία, εμείς οι Κύπριοι πριν πολλούς αιώνες ερχόμασταν για να λατρέψουμε μια θεότητα…
(*Φωτογραφία: Ο Βράχος της Αφροδίτης (ή, αν προτιμάς, Η Πέτρα του Ρωμιού) βρίσκεται στην ακτή, δίπλα στον κεντρικό δρόμο Πάφου - Λεμεσού.)
Πριν από πεντέμισι χιλιάδες χρόνια, από το 3500 π.Χ., εδώ σε αυτή την παραλία αλλά και στην Παλαίπαφο που θα επισκεφθούμε μετά, λατρεύαμε τη «Μεγάλη θεά» της γονιμότητας, τη γυναίκα, τη μετέπειτα Αφροδίτη. Η «Μεγάλη θεά» της γονιμότητας προϋπήρχε της Αφροδίτης, ήταν δική μας και όταν ήρθαν οι Αχαιοί τη βρήκαν, τη σεβάστηκαν, την έβαλαν στο δωδεκάθεο και τη λάτρεψαν. Έτσι, παντρεύτηκε η ελληνική μυθολογία με την κυπριακή και σιγά-σιγά, γενιά με γενιά, δημιουργήθηκε ο μύθος της θεάς Αφροδίτης.
Ο μύθος λέει ότι η Γαία ζήτησε από τον Κρόνο να ακρωτηριάσει τον πατέρα του, τον Ουρανό. Εκείνος του έκοψε τα... (ξέρετε ποια) και αυτά έπεσαν στη θάλασσα. Τότε δημιουργήθηκε ο αφρός απ’ όπου αναδύθηκε η θεά Αφροδίτη και μεταφέρθηκε εδώ πάνω σε ένα κοχύλι.
Εμείς βλέπουμε τον βράχο, την Πέτρα του Ρωμιού και αισθανόμαστε το βάρος της ιστορίας. Φανταζόμαστε πλοία από όλη τη Μεσόγειο να έρχονται εδώ σε αυτήν ακριβώς την παραλία με πιστούς που θέλουν να επισκεφθούν τη γενέτειρα της Μεγάλης θεάς της γονιμότητας, της Αφροδίτης. Σκεφτείτε τη δύναμη αυτής της θεότητας, αλλά και αυτού του μύθου. Άντεξε τόσες χιλιάδες χρόνια, αλλά κυρίως τόσους κατακτητές με διαφορετικά πιστεύω και θρησκείες. Η θεά λατρευόταν μέχρι και τον τέταρτο μετά Χριστόν αιώνα και ο μύθος υπάρχει και είναι σεβαστός μέχρι και σήμερα. Εδώ, νιώθω μικρός, ταπεινός, μπροστά στο μεγαλείο της ιστορίας αυτού του νησιού. Νιώθω, όμως, και περήφανος που ανήκω σε αυτό τον τόπο, που μπορώ να αισθανθώ μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου, του “Κοινού Κυπρίων”.
Είμαστε στην παραλία της Πέτρας του Ρωμιού και περνάμε ωραία γιατί εκτός από την συγκίνηση που νιώθουμε για την ιστορία μας, νιώθουμε και θαυμασμό για τον τόπο, την ομορφιά του τοπίου βλέποντας το γαλάζιο του ουρανού μας (καλά, έχει λίγα συννεφάκια σήμερα) με το μπλε της θάλασσας και την αγριάδα του βράχου της συγκεκριμένης παραλίας. Ξέρετε πόσων αιώνων αγριάδα έχει αυτός ο βράχος; Γεωλογικά, ο συγκεκριμένος βράχος αποτελεί μέρος τριών οροσειρών που αναδύονται από τον θαλάσσιο χώρο μεταξύ της Κύπρου και της Αιγύπτου, ενώ έχει την ίδια σύσταση με τον Πενταδάκτυλο και με το όρος «Ταύρος» της νότιας Τουρκίας. Πάνω του, έχει ανευρεθεί ένα απολίθωμα το οποίο προσδιορίζει την ηλικία του. Είναι 210 εκατομμυρίων χρόνων!
Αφού απολαύσαμε την υπέροχη θέα, φεύγουμε από την Πέτρα του Ρωμιού και δεν θα πάμε στον αυτοκινητόδρομο, μένουμε στον εσωτερικό δρόμο που είναι τμήμα του παλιού δρόμου Λεμεσού – Πάφου.
Είμαστε συνέχεια δίπλα στη θάλασσα και το απολαμβάνουμε. Πάμε σιγά, δεν βιαζόμαστε καθόλου, χαιρόμαστε και τη θέα. Μπορεί να έχουμε λίγα συννεφάκια σήμερα, αλλά η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, βλέπουμε το μπλε της θάλασσας και το γαλάζιο του ουρανού να ενώνονται σε ένα μακρινό ορίζοντα. Το μυαλό ταξιδεύει…
Ευτυχώς φτάνουμε στην ταμπέλα που μας οδηγεί δεξιά προς τα Κούκλια, περνάμε κάτω από τον αυτοκινητόδρομο και σε λίγο φτάνουμε. Η απόσταση από την Πέτρα του Ρωμιού μέχρι εδώ, είναι 8 απολαυστικά χιλιόμετρα. Τα Κούκλια είναι αρκετά μεγάλο χωριό, ευτυχώς υπάρχει σήμανση μέσα στο χωριό που μας καθοδηγεί προς τον αρχαιολογικό χώρο Παλαιπάφου. Περνάμε από το κέντρο του χωριού και βλέπουμε τρία ταβερνάκια, και τα τρία πολύ καλά.
Το μεσημέρι εδώ θα φάμε, και επειδή δεν γίνεται να φάμε και στα τρία, θα πάμε στην κυπριακή ταβέρνα του Γαβρίλη.
(*Φωτογραφία: Ταβέρνα Ο Γαβρίλης στο κέντρο του χωριού Κούκλια)
Φτάσαμε στα Κούκλια και θέλουμε να δούμε τον αρχαιολογικό χώρο της Παλαιπάφου. Σίγουρα αξίζει την επίσκεψή μας, αλλά θα πρέπει να ξανάρθουμε, καθημερινή, γιατί τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι στην Κύπρο είναι κλειστοί Σάββατο και Κυριακή. Μη ζητήσετε λογική εξήγηση γι’ αυτό. Θα προσπαθήσω, όμως, να σας μεταφέρω εικόνα από δική μου επίσκεψη πιο παλιά. Μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, να σας πω ότι το πρώτο πράγμα που πρόσεξα δεν ήταν ο χώρος καθ’ αυτόν, αλλά η θέα από τον χώρο. Ίσως βοήθησε και η μέρα που είχα επισκεφτεί την Παλαίπαφο, μια μέρα παρόμοια με τη σημερινή. Με ήλιο, αλλά όχι τον καλοκαιρινό με το εκτυφλωτικό του φως. Ένα ήπιο αλλά ζωντανό φως που φέρνει τα πραγματικά χρώματα στην αντίληψή μας. Με ατμόσφαιρα καθαρή, για να μπορείς να βλέπεις μακριά, ώσπου φτάνει το μάτι σου. Από εδώ, βλέπουμε τον ορίζοντα, τον γαλάζιο ορίζοντα να ακουμπά τη θάλασσα. Το μπλε της κυπριακής θάλασσας σμίγει με το γαλάζιο του ουρανού, καθαρά χρώματα, μια γραμμή τα χωρίζει. Σε κάποια σημεία κάποια δέντρα διακόπτουν αυτή τη γραμμή. Φέρτε τώρα αυτή την εικόνα στο μυαλό σας. Μια γραμμή να χωρίζει το γαλάζιο από το μπλε και κάπου παρεμβαίνει ένα πολύ ζωντανό πράσινο. Υπέροχο τοπίο… Είναι εύκολο να φανταστεί κάποιος αυτό το τοπίο, αλλά, αμέσως, μόλις σχηματίσουμε εικόνα ξέρουμε γιατί οι πρόγονοί μας διάλεξαν αυτό τον τόπο για να λατρέψουν τη θεά της ομορφιάς.
Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση στον χώρο ήταν η θέα, απλά υπέροχη. Το επόμενο που τράβηξε την προσοχή μου, αφού περπατήσαμε και στον χώρο αλλά και στο μουσείο είναι το γεγονός ότι ο χώρος αυτός έχει ιστορία και δείγματα ιστορίας που ξεκινούν ίσως και πριν από τη χαλκολιθική περίοδο, περίπου από το 4000 π.Χ., προχωρούν στην εποχή του χαλκού, στην αρχαϊκή περίοδο, στην κλασική, στους Ρωμαίους, στον Χριστιανισμό, στους Λουζινιανούς, στο Βυζάντιο, στους Οθωμανούς, μέχρι και σήμερα. Ξέρετε, συνήθως όταν είσαι κάπου, σε ένα ιστορικό χώρο και βλέπεις ένα στρώμα ιστορίας. Βλέπεις την εκκλησία της Παναγίας Καθολικής στο Πελέντρι και εστιάζεις σε συγκεκριμένο αιώνα, συγκεκριμένη εποχή. Τον Λευκό Πύργο στη Θεσσαλονίκη, τον Πύργο του Eiffel στο Παρίσι, το Μάτσου Πίτσου στο Περού, πάλι, συγκεκριμένος αιώνας, συγκεκριμένη εποχή. Εδώ, βλέπεις στρωματοποιημένη σχεδόν όλη την ιστορία του νησιού και μπορείς να εξερευνήσεις στρώμα με στρώμα ιστορία περίπου εξίμισι χιλιάδων χρόνων. Σκεφτείτε το αυτό, αδιάλειπτη, συνεχής παρουσία ανθρώπων, με τον ίδιο χαρακτήρα, στον ίδιο τόπο, να αφήνουν το στίγμα τους για εξίμισι χιλιάδες χρόνια, με διαφορετικά αποτυπώματα, διαφορετικά ίχνη. Αυτό, εμένα με είχε μαγέψει στην πρώτη μου επίσκεψη, γι’ αυτό ακολούθησαν κι άλλες.
(*Φωτογραφία: Ιερό της Αφροδίτης στο χωρίο Κούκλια)
Μου είναι αδύνατον να σας περιγράψω το τι θα δείτε στον χώρο. Μπορώ, όμως, κατ’ ακρίβειαν θέλω, να σας πω ποια εκθέματα. Θα ξεκινήσω με την επιγραφή σε πέτρα σε συλλαβική γραφή, αφιέρωμα στον βασιλιά της Πάφου Ονησιχάρι. Η συλλαβική γραφή χρησιμοποιήθηκε στην Κύπρο την πρώτη π.Χ. χιλιετία. Μετά πρέπει να αναφερθώ στην σαρκοφάγο του 5ου π.Χ. αιώνα από ασβεστόλιθο, διακοσμημένη με παραστάσεις από τα ομηρικά έπη, Όπως η έξοδος του Οδυσσέα και των συντρόφων του από τη σπηλιά του Πολύφημου, που είχαν κρυφτεί στις κοιλιές των κριαριών, ή η μεταφορά του νεκρού Αχιλλέα από τον Αίαντα. Μια λαβή καθρέφτη από σκαλισμένο ελεφαντόδοντο του 12ου αιώνα π.Χ. ή τα κεραμικά από τη χαλκολιθική εποχή, δηλαδή από το 3800 π.Χ. μέχρι το 2500 π.Χ. Πήλινος λουτήρας, ατομικό μπάνιο δηλαδή, από το 2000 π.Χ. Θα μπορούσα να σας μιλώ για ώρες για κάθε αντικείμενο. Πιστεύω, όμως, ότι θα ήταν πιο δημιουργικό να σας αφήσω να σκεφτείτε ποιοι είμαστε ως λαός όταν χρησιμοποιούσαμε μπάνιο πριν 4000 χρόνια, γράφαμε με δική μας γραφή πριν 3500, σκαλίζαμε ελεφαντόδοντο πριν 3000. Σκεφτείτε ποιότητα ζωής, την εκτίμηση στις τέχνες και τον πολιτισμό που είχαν οι πρόγονοί μας.
Άφησα τελευταία τα δύο πιο αγαπημένα μου εκθέματα. Το πρώτο είναι το ψηφιδωτό στο πάτωμα μιας έπαυλης των ρωμαϊκών χρόνων που απεικονίζει τη Λήδα με τον κύκνο. Πραγματικό τεχνούργημα, δείγμα εξαιρετικού αισθησιασμού. Είμαι σίγουρος ότι όλοι έτυχε κάπου να δείτε φωτογραφίες αυτού του ψηφιδωτού. Η φωτογραφία μπορεί να αντιπροσωπεύει χίλιες λέξεις. Την αίσθηση, όμως, του να στέκεσαι μπροστά στη Λήδα, τον κύκνο και το πεσμένο πέπλο, το αισθησιακό πέπλο δεν μπορεί να την αντικαταστήσει καμιά φωτογραφία. Το δεύτερο είναι ο τρόπος λατρείας αρχικά της μητέρας θεάς και μετά, σε συνέχεια, της θεάς Αφροδίτης.
Η θεά δεν λατρευόταν στη μορφή αγάλματος, αλλά σε μορφή κωνικής πέτρας, ακριβώς όπως και στους Δελφούς. Οι αρχαίοι το αναφέρουν σαν κάτι παράξενο, «μια πυραμίδα άσπρη, της οποίας το υλικό δεν γνωρίζουμε». Οπωσδήποτε αυτή η συμβολική πέτρα υπήρχε στον τόπο αυτό από πανάρχαια εποχή, τόσο παλιά που δεν μπορεί να καθοριστεί. Πάλι καμιά φωτογραφία δεν μπορεί να αντικαταστήσει το δέος που προκαλεί ένα αντικείμενο λατρείας που η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Νομίζω ότι φαίνεται πόσο καλά περνώ εδώ στα Κούκλια, στην Παλαίπαφο, ελπίζω να απολαύσετε και εσείς τον προορισμό.
Έχω να σας πω πολλά, αλλά για να μη μακρηγορώ, θα σας κάνω μια απογραφή, μια λίστα, με το τι άλλο θα μπορούσατε να δείτε εδώ στον ιστορικό τούτο χώρο.
Ξεκινάμε με το Ιερό της Αφροδίτης, ένα από τα σημαντικότερα και πιο ξακουστά θρησκευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου.
Στη συνέχεια μπορείτε να θαυμάσετε τη Μεσαιωνική Αγρέπαυλη, που βρίσκεται σε ένα λόφο που δεσπόζει της παράκτιας πεδιάδας. Κτίστηκε από τους Λουζινιανούς βασιλείς τον 13ο αιώνα μ.Χ. και αποτελούσε το κέντρο της περιφερειακής διοίκησης.
Η εκκλησία της Παναγίας της Καθολικής κτίστηκε κατά τον 12ο ή τον 13ο αιώνα μ.Χ. και την Οικία της Λήδας, μια ρωμαϊκή οικία.
(*Φωτογραφία: Παναγία η Καθολική)
Η Βορειοανατολική Πύλη του Οχυρωματικού Περιβόλου βρίσκεται σε μια επιβλητική θέση πάνω στον λεγόμενο Λόφο του Μαρκέλλου.
Πολυάριθμες και σημαντικές είναι οι νεκροπόλεις, που χρονολογούνται από την ύστερη εποχή του χαλκού μέχρι και την παλαιοχριστιανική περίοδο.
Υπάρχουν ακόμα πολλά που θα μπορούσα να προσθέσω στον κατάλογό μας. Επειδή πάντα προσπαθώ να αποφεύγω τον πλεονασμό, θα πω κάτι τελευταίο, ίσως το πιο σημαντικό είναι πως η Παλαίπαφος εντάχθηκε στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 1980. Και δεν είναι ο μόνος χώρος που έχει αυτή την αναγνώριση, είναι πολλοί οι χώροι στο νησί μας που αναγνωρίζονται ως Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά. Πιστέψτε με, προσπάθησα να τους μετρήσω, βαρέθηκα και σταμάτησα… Εμείς κάπου εδώ σταματάμε την περιδιάβασή μας στα Κούκλια και είμαστε έτοιμοι να απολαύσουμε τις γεύσεις του Γαβρίλη. Πώς να το κάνουμε, καλή η βόλτα και ο θαυμασμός, αλλά δεν γίνεται να μη δοκιμάσουμε τον φημισμένο του μουσακά και, αν είμαστε τυχεροί και προλάβουμε, τα πουρέκια της αναρής.
Κάθε Σάββατο και Κυριακή από τις 8 μέχρι 10 ακούτε την εκπομπή του Άντρου Σκαλιστή ROADTRIP CY στον ΣΠΟΡΤ FM 95.
