Φάνηκαν σημάδια ζωής μέσα στις στάχτες

Σε δύο χρόνια θα γίνουν, εφόσον καταστεί αναγκαίο, οι πρώτες παρεμβάσεις στην καμένη γη σε Αρακαπά, Επταγώνια, Ακαπνού, Ορά, Μελίνη, Συκόπετρα, Οδού, Αγίους Βαβατσινιάς και Βαβατσινιά για την αναγέννηση του δάσους που χάθηκε στην καταστροφική πυρκαγιά Ιουλίου. Στο διάστημα που θα μεσολαβήσει, αναμένεται ότι θα υπάρξει αναβλάστηση συγκεκριμένων ειδών και θα συντελείται μια φυσική αναγέννηση του δάσους. Αυτό εξηγεί ο υπουργός Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κώστας Καδής, ο οποίος μιλά αυτή την φορά με την ιδιότητα του ειδικού στην μεταπυρική αναγέννηση μεσογειακών οικοσυστημάτων. Πρόκειται για θέματα στα οποία έχει ενδιατρίψει ερευνητικά σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής αλλά και μετά ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Βγήκαν τα πρώτα φύλλα

Από την πρώτη μέρα μετά τις πυρκαγιές, αρχίζει η φυσική αναγέννηση του δάσους χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα. Ήδη στις πληγείσες περιοχές από τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές, φάνηκαν τα πρώτα σημάδια αναγέννησης των δέντρων. Η εξέλιξη των μηχανισμών της φύσης, θα δώσει σταδιακά την εξέλιξη ενός νέου οικοσυστήματος, το οποίο αποτελεί φυσική διαδοχή της κατάστασης μετά την φωτιά. Θα δούμε λοιπόν μια σειρά από είδη τα οποία είναι προσαρμοσμένα στην φωτιά να αναβλαστάνουν. Όπως εξήγησε ο κ. Καδής, αυτά τα είδη, ενώ καίγονται εξωτερικά, εντούτοις έχουν την ιδιότητα να δημιουργούν νέους βλαστούς στα ριζώματα από τις πρώτες μέρες μετά την πυρκαγιά. Ήδη, φάνηκαν τα πρώτα πράσινα φύλλα στους πλάτανους που έχουν καεί. Δεν έχει όμως μόνο ο πλάτανος αυτό το χαρακτηριστικό. Είναι και είδη όπως η αντρουκλιά, ο σχίμνος, η τρεμιθιά, και η ελιά τα οποία αμέσως μετά την πυρκαγιά αρχίζουν να αναβλαστάνουν και τοπικά να πρασινίζουν. Κάτι που φυσικά θα πάρει χρόνο και θα υποβοηθηθεί σημαντικά μετά από μια καλή βροχερή περίοδο. «Τότε θα αρχίσει η γη να πρασινίζει και εκεί που έχουν καεί τα δέντρα, θα γίνονται μικροί θάμνοι κάτι που θα παρατηρηθεί από την πρώτη χρονιά», εξηγεί ο Κώστας Καδής. Σταδιακά θα μεγαλώνουν και θα εξελίσσονται και από θαμνώνες θα εξελιχθούν, ανάλογα με την μορφή του οικοσυστήματος, στην τελική κατάσταση παρόμοια με αυτή που ήταν πριν καούν. Φυσικά ένα πολύ σοβαρό θέμα το οποίο μελετάται είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο φαίνεται ότι μέχρι στιγμής, τα είδη της Μεσογείου έχουν αναπτύξει τους απαραίτητους μηχανισμούς.

Σπόροι που πρέπει να καούν

«Το εντυπωσιακό είναι ότι έχουμε πάρα πολλούς μηχανισμούς οι οποίοι έχουν μελετηθεί από την επιστημονική κοινότητα και έχουν αναδειχθεί πολλοί προσαρμοστικοί μηχανισμοί των ειδών των μεσογειακών έναντι της φωτιάς». Ο κ. Καδής περιγράφει ότι υπάρχουν σπόροι οι οποίοι για να φυτρώσουν πρέπει να καούν, όπως οι σπόροι από σπαλαθκιά και ξισταρκά. Εξηγεί ότι τέτοιοι σπόροι αν βραχούν δεν θα φυτρώσουν αλλά θα παραμείνουν σε ληθαργική κατάσταση. Ωστόσο, σε ψηλές θερμοκρασίες διάρκειας όση το πέρασμα μιας πυρκαγιάς, τότε τα ποσοστά φύτρωσης φτάνουν το 95%. Αυτό σημαίνει ότι τα είδη, από την στιγμή που θα ξεκινήσουν να παράγουν σπόρους, όλοι οι σπόροι αποθηκεύονται στο έδαφος, δεν φυτρώνουν στα χρόνια που θα περάσουν, συσσωρεύονται και δημιουργούν στο έδαφος μια τράπεζα σπερμάτων και περιμένουν το μήνυμα μιας πυρκαγιάς για να ξεπεταχτούν αμέσως μετά την φωτιά. Άρα κάτω από την στάχτη υπάρχει πολύ μεγάλο δυναμικό ζωής το οποίο είναι έτοιμο να ξεδιπλώσει τους μηχανισμούς αναγέννησης και να δώσει ουσιαστικά το νέο οικοσύστημα.

Πυρκαγιές και κλιματική αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή είναι εκ των βασικών υπαιτίων των θλιβερών και καταστροφικών πυρκαγιών σε όλο τον πλανήτη, αλλά κυρίως, στη ανατολική Μεσόγειο. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως hotspot για την κλιματική αλλαγή και θεωρείται εξαιρετικά ευάλωτη ενώ θα επηρεαστεί σημαντικά την επόμενη περίοδο. Η Κύπρος είναι στο κέντρο αυτής της περιοχής. Έτσι, ενώ στα μεσογειακά οικοσυστήματα η πυρκαγιά θεωρείται συστατικό των μεσογειακών οικοσυστημάτων, η έκταση και η συχνότητα είναι δραματικά αυξημένες σε σχέση με αυτά που σηκώνει το μεσογειακό οικοσύστημα. Πρόκειται για σημάδια και επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής : πολύ ψηλές θερμοκρασίες και παρατεταμένοι καύσωνες οι οποίοι δημιουργούν εκρηκτικές καταστάσεις που εύκολα μπορούν να οδηγήσουν σε εκτεταμένες πυρκαγιές.

Επιπλέον το αποτέλεσμα των πυρκαγιών επιδεινώνει την κατάσταση. Τα δέντρα απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα που ουσιαστικά ευθύνεται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Η αποψίλωση των δασών εντείνει το πρόβλημα και καθιστά πιο επιτακτική την ανάγκη να έχουμε όσο το δυνατό πιο σωστές διαδικασίες αποκατάστασης των πληγεισών περιοχών. Όπως επισημαίνει ο κ. Καδής, πέρα από τις δραστηριότητες για τον περιορισμό και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να προχωρήσουμε σε μια σειρά από δραστηριότητες για την προσαρμογή μας στην κλιματική αλλαγή, με βάση τα δεδομένα που δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι στην σφαίρα της θεωρίας αλλά πλέον την βιώνουμε καθημερινά στην πράξη.

Όχι ακόμα δεντροφύτευση

Στο άκουσμα της κλιματικής αλλαγής και των πυρκαγιών, υπάρχουν ομάδες ανθρώπων οι οποίοι σπεύδουν να συμβάλουν στην αποκατάσταση της φύσης με δεντροφυτεύσεις. Ωστόσο, μπορεί να κάνουν τελικά άθελα τους ζημιά και να φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι αναβαθμίδες για τις οποίες χρησιμοποιείτο μπουλντόζα και οργανωμένα σύνολα έκαναν δεντροφυτεύσεις. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται κάτι θετικό, εντούτοις η μπουλντόζα καταστρέφει τους μηχανισμούς οι οποίοι είναι κρυμμένοι κάτω από την στάχτη. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το δάσος της Πάφου το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1974. Οι περιοχές στις οποίες έγιναν αναβαθμίδες σε σχέση με αυτές οι οποίες εξελίχθηκε η φυσική αναγέννηση, έχουν φτωχότερο οικοσύστημα, με λιγότερα είδη και βλάστηση. Φαίνεται η διαφορά και πόσο καλύτερα εξελίχθηκε η φυσική αναγέννηση- πιο πλούσιο οικοσύστημα με περισσότερα είδη και πλούσια βλάστηση. «Αφήνεις μηχανισμούς της φύσης να εξελιχθούν, αφήνεις την φύση να λειτουργήσει όπως έχει μάθει και αν μέσα στα πρώτα 2-3 χρόνια διαπιστωθεί ότι κάπου αυτοί οι μηχανισμοί δεν λειτούργησαν όπως αναμενόταν τότε μπορείς να κάνεις παρεμβάσεις», επισημαίνει ο Κώστας Καδής.

Νέα σχέδια για παραγωγούς

Νέα σχέδια για στήριξη των πληγέντων παραγωγών θα ανακοινωθούν τον Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με τον υπουργό Γεωργίας, πρόκειται για σχέδια τα οποία θα καλύπτουν την απώλεια εισοδήματος για τους αγρότες και θα καλύπτει τα χρόνια μέχρι την στιγμή που θα έχουν ξανά εισόδημα από τις καλλιέργειες (ελιές, μανταρινιές), τα οποία ήδη άρχισαν να καταβάλλονται. Υπάρχουν επίσης στα σκαριά σχέδια για κατασκευή νέων και σύγχρονων εγκαταστάσεων τα οποία θα ξεκινήσουν να εφαρμόζονται από τον Σεπτέμβρη. Μέχρι στιγμής έχει δοθεί μια πρώτη άμεση βοήθεια ύψους 6,3 εκατ. ευρώ, ενώ υπάρχουν άλλα τέσσερα μέτρα τα οποία θα εξελιχθούν μέσα στην επόμενη περίοδο για στήριξη των αγροτών, και θα χρηματτοδοτηθούν είτε μέσω του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης με ευρωπαϊκά κονδύλια, είτε με εθνικούς πόρους.

Αρχίζουν τα έργα σε Ορά και Οδού

Πέραν της φυσικής αναγέννησης του δάσους, είναι αναγκαίο να ληφθούν μέτρα για περιορισμό της διάβρωσης στις πληγείσες περιοχές. Αυτό είναι κάτι το οποίο θα δει εντός Αυγούστου το Υπουργείο Γεωργίας. Σύμφωνα με τον αρμόδιο Υπουργό, θα γίνουν μικρές παρεμβάσεις ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις ενώ ήδη έχει γίνει καταγραφή όλων των σημείων, στα οποία ενδείκνυται να γίνει παρέμβαση μετά από περιοδεία του Καθηγητή Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, Δρα Ευθύμιου Λέκκα στην περιοχή μαζί με τεχνοκράτες. Τα αποτελέσματα στάλθηκαν στο πανεπιστήμιο της Αθήνας για λήψη τελικής γνωμοδότησης, ενώ θα σταλούν και στο ΕΤΕΚ. Δεν αποκλείεται, σύμφωνα με τον κ. Καδή, ακόμα και μέσα στον Αύγουστο να αρχίσουν τα αντιδιαβρωτικά έργα ώστε να περιοριστούν πιθανές επιπτώσεις από μια ανεπιθύμητη καταιγίδα μέσα στην επόμενη περίοδο. Αυτά είναι η μόνη παρέμβαση η οποία θα γίνει στην καμένη γη. Μόνο εφόσον χρειαστεί θα γίνουν δεντροφυτεύσεις ή άλλες ενέργειες για την αναγέννηση της περιοχής και πάντα με βάση τις επιστημονικές εισηγήσεις, υπογραμμίζει.