Μοντάζ Σάββας Κωνσταντίνου
Η αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Έλγιν επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή το αίτημα που διατύπωσε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στο Λονδίνο, υπογραμμίζοντας ότι θέλει να συνεργαστεί με την Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και το Βρετανικό Μουσείο για την εξεύρεση λύσης.
Ποιος ήταν ο αρχαιοκάπηλος, Έλγιν, ο οποίος μετέφερε στις αρχές του 19ου αιώνα τα γλυπτά του Παρθενώνα στη Βρετανία; Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν, ήταν πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1799 μέχρι το 1803.
Ο Έλγιν εκμεταλλεύτηκε την Οθωμανική ηγεμονία στην Ελληνική επικράτεια, κατάφερε και απέκτησε φιρμάνι από τον Οθωμανό Σουλτάνο για την αποκαθήλωσή των μνημείων από τον Παρθενώνα με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια και στη συνέχεια προχώρησε στην αφαίρεση και φυγάδευσή τους.
Η ύπαρξη φιρμανιού και, αν υπήρχε, το ακριβές πνεύμα της άδειας, αμφισβητείται. Το 2019, μάλιστα, Τούρκοι ερευνητές υποστήριξαν ότι δεν υπήρξε τέτοιο φιρμάνι. Η καθηγήτρια Ζεϊνέπ Αϊγκάν του Πανεπιστημίου Μιμάρ Σινάν και ο Ορχάν Σακίν, ειδικός στα οθωμανικά αρχεία, ανακοίνωσαν πως μετά από έρευνα διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει το περίφημο φιρμάνι, παρά μόνο μια επιστολή που τοποθετείται από τις 27 Ιουνίου έως τις 7 Ιουλίου 1801, με την οποία δίνεται άδεια για να επισκεφτούν οι συνεργάτες του Έλγιν την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Παντρεμένος με τη Μαίρη Νίσμπετ, της οποίας είχε υποσχεθεί ως γαμήλιο δώρο μια υπέροχη έπαυλη σε κλασικό ελληνικό ύφος. Ο αρχιτέκτονάς του, του μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα των πραγματικών έργων στην Αθήνα. Τότε ο Βρετανός εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των Τούρκων, ώστε να φτάσει η ομάδα αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών από τη Βρετανία στην Ελλάδα για να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα στην Αγγλία.
Από το 1801 έως το 1803 τα συνεργεία του απέσπασαν περίπου το ήμισυ του σωζόμενου γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο και έναν σπόνδυλο από κίονα.
Τα «λάφυρα» του λόρδου Έλγιν από την Ακρόπολη, τις Μυκήνες, αλλά και από την Αίγινα, την Ελευσίνα, τους Δελφούς, τη Νεμέα και την Τίρυνθα θα γεμίσουν δεκάδες κιβώτια και θα μεταφερθούν στη Βρετανία. Ο «Μέντωρ», μία από τις φρεγάτες που χρησιμοποιήθηκαν, θα βυθιστεί νοτιοδυτικά των Κυθήρων, όπου παραμένει μέχρι και σήμερα. Ο λόρδος επιστρατεύει ομάδα διάσωσης και μετά από μεγάλη οικονομική αιμορραγία θα φέρει το φορτίο, με τα 17 πολύτιμα κιβώτια, στην επιφάνεια.
Τα πρώτα κιβώτια θα φτάσουν στο Λονδίνο το 1804, όπου και θα παραμείνουν σε αποθήκες, εκτεθειμένα στην υγρασία, καθώς ο Έλγιν κρατήθηκε αιχμάλωτος στη Γαλλία, όταν παραβιάστηκε η Συνθήκη της Αμιένης, με αποτέλεσμα να επιστρέψει το 1806. Οικονομικά κατεστραμμένος, θα προκαλέσει σκάνδαλο, κατηγορώντας τη σύζυγό του για μοιχεία και απαιτώντας από τον εραστή της αποζημίωση.
Τα μάρμαρα καταλήγουν στην καρβουναποθήκη του σπιτιού του και εκτίθενται κάτω από άθλιες συνθήκες. Ο Έλγιν θα καταφέρει να πάρει διαζύγιο με ειδική νομοθετική πράξη της Βουλής των Λόρδων και θα ξαναπαντρευτεί το 1810 με την Ελίζαμπεθ Τάουνσεν. Μη έχοντας άλλη λύση, αναγκάζεται να πουλήσει τα ήδη υποθηκευμένα από το βρετανικό κράτος γλυπτά για μόλις 35.000 αγγλικές λίρες, το ήμισυ του ποσού που είχε ξοδέψει για την απόκτησή τους.
Στο διάταγμα που ψήφισε η αγγλική Κυβέρνηση για την αγορά των αρχαίων και δημοσιεύτηκε την 1η Ιουνίου του 1916 συναντάμε την εξήγηση για την ονομασία «Ελγίνεια Μάρμαρα» και τους όρους με τους οποίους αυτά δόθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο: «Ο ανωτέρω αναφερόμενος λόρδος συμφώνησε να πωλήσει τα αυτά [Μάρμαρα] στο ποσό των ₤35.000 με τον όρο ότι όλη η παραπάνω αναφερόμενη συλλογή θα κρατείται αδιαχώριστη στο Βρετανικό Μουσείο και ανοικτή για επιθεώρηση και θα ονομάζεται "Ελγίνεια Μάρμαρα"». Επιπλέον, διαβάζουμε ότι «ο ανωτέρω αναφερόμενος λόρδος και κάθε πρόσωπο που θα αποκτά τον τίτλο του Έλγιν θα πρέπει να προστίθεται στους επιτρόπους του μουσείου».
Ο λόρδος Έλγιν πέθανε φτωχός, απαξιωμένος και προσπαθώντας να ξεφύγει από τους δανειστές του στις 14 Νοεμβρίου του 1841 στο Παρίσι.
