Η μία μετά την άλλη, οι κυβερνήσεις του βορείου ημισφαιρίου χαλαρώνουν σταδιακά τα περιοριστικά μέτρα, καθώς ο φόβος της οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής αρχίζει να υπερισχύει εκείνου για τον COVID-19. Διάχυτη είναι, ωστόσο, η πεποίθηση ότι η μεταβατική περίοδος θα είναι απρόβλεπτη και αρκετά παρατεταμένη, καθώς η ανθρωπότητα θα υποχρεωθεί να συμβιώνει για μήνες με τον ιό, μέχρις ότου έρθει η λυτρωτική λύση του εμβολίου.
Η διεθνής κούρσα για την παρασκευή εμβολίου ξεκίνησε στις 10 Ιανουαρίου, όταν η Κίνα μοιράστηκε με όλη την ανθρωπότητα το γονιδίωμα του νέου ιού, ένα μήνα μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων. Η ταχύτητα της προόδου είναι εντυπωσιακή. Κατά κανόνα η απόσταση ανάμεσα στις αρχικές έρευνες και στη μαζική παραγωγή ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων μετριέται σε αρκετά χρόνια, αν βέβαια τελεσφορήσουν οι προσπάθειες των επιστημόνων (ακόμη περιμένουμε εμβόλιο για το AIDS ή «καθολικό» εμβόλιο για όλες τις μορφές της γρίπης). Σήμερα υπάρχουν ήδη τουλάχιστον 78 σκευάσματα, τα οποία ελέγχονται σε εργαστήρια, κυρίως της Κίνας, των ΗΠΑ και της Ευρώπης.
Την περασμένη Πέμπτη, η ελπίδα ενισχύθηκε, καθώς Βρετανία και Γερμανία ξεκίνησαν κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους. Η γερμανική εταιρεία βιοτεχνολογίας BioNTech, που ειδικεύεται σε πρωτοποριακές θεραπείες καρκίνων, σε συνεργασία με την αμερικανική Pfizer, ξεκίνησε τον έλεγχο πειραματικού εμβολίου σε 200 εθελοντές. Ανάλογες κλινικές έρευνες ξεκίνησαν την ίδια ημέρα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ενώ παράλληλο πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη στο Imperial College του Λονδίνου. Και τα δύο προγράμματα ενισχύθηκαν με δεκάδες εκατομμύρια στερλινών από τη βρετανική κυβέρνηση. Στις ΗΠΑ ξεκινούν κλινικές δοκιμές από την εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna, σε συνεργασία με τη γερμανική CureVac, την οποία, σύμφωνα με Γερμανούς αξιωματούχους, προσπάθησε ανεπιτυχώς να εξαγοράσει ο Τραμπ για να «καπαρώσει» την πατέντα ενδεχόμενου εμβολίου. Σύντομα αναμένεται να μπει στον χορό και το αμερικανικό μεγαθήριο της Johnson & Johnson. Όσο για την Κίνα, εκεί ήδη ελέγχονται κλινικά τρία υποψήφια εμβόλια του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών του Γουχάν, της Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών του Στρατού και της εταιρείας Sinovac Biotech.
Στα 224 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε που ο Άγγλος γιατρός Εντουαρντ Τζένερ παρουσίασε το πρώτο εμβόλιο για την ευλογιά, για να γίνει ο πατέρας της σύγχρονης ανοσολογίας, η ανθρωπότητα κατάφερε να αντιμετωπίσει σειρά νόσων, όπως η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά και η ηπατίτιδα Β. Η παραδοσιακή τεχνική στηρίζεται σε εμβόλια αντιγόνων: στοιχεία του παθογόνου οργανισμού (ιού ή βακτηρίου) εισάγονται στον ανθρώπινο οργανισμό για να προκαλέσουν ανοσοποιητική αντίδραση και, τελικά, ανοσία. Ωστόσο η τεχνική αυτή είναι χρονοβόρος, καθώς για κάθε νέα αρρώστια χρειάζεται να στηθεί εκ του μηδενός η πλατφόρμα για την ανακάλυψη, τον έλεγχο και την παραγωγή του εμβολίου, μια και κάθε καινούργιος ιός διαφέρει από τον προηγούμενο.
Πολλά από τα προγράμματα που βρίσκονται σε εξέλιξη ακολουθούν εντελώς διαφορετικές τεχνικές, βασισμένες στα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας κατά τα τελευταία 20 χρόνια. Αντί να εισάγουν το ίδιο το αντιγόνο στον οργανισμό, τα πρωτοποριακά αυτά εμβόλια εισάγουν σε ανθρώπινα κύτταρα την αλληλουχία του DNA ή του RNA του αντιγόνου και αφήνουν τον οργανισμό να το παραγάγει ο ίδιος. Το βασικό πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι η ταχύτητα, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως πλατφόρμες που έχουν ήδη εφαρμοστεί πειραματικά σε άλλους κορωνοϊούς. Από την άλλη, κανένα εμβόλιο τέτοιου τύπου δεν έχει πάρει το τελικό πράσινο φως μέχρι σήμερα, για κανένα ιό, αν και κάμποσα φάνηκαν να λειτουργούν. Αυτό σημαίνει ότι οι εθελοντές που δέχονται να υποστούν κλινική δοκιμή αναλαμβάνουν ένα κάποιο ρίσκο, όσο κι αν τελούν υπό εξονυχιστική παρακολούθηση.
Αφού περάσει επιτυχώς την πρώτη δοκιμασία και αποδειχθεί αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση της COVID-19, το υποψήφιο εμβόλιο πρέπει να δοκιμαστεί σε ευρύτερο αριθμό εθελοντών ώστε να ελεγχθούν πολύ εξαντλητικά οι ενδεχόμενες παρενέργειες.
H «εντολή» του Ιπποκράτη
Ωφελέειν ή μη βλάπτειν, έλεγε ο Ιπποκράτης. Είναι άλλο πράγμα να δώσει ο γιατρός πειραματικό φάρμακο σε έναν ήδη νοσούντα με βαριά συμπτώματα και άλλο να πάρει το ρίσκο και να εμβολιάσει πρόωρα εκατομμύρια υγιείς ανθρώπους ένα συντεταγμένο κράτος. Αν οι πρόοδοι της βιοτεχνολογίας και των ψηφιακών τεχνολογιών μπόρεσαν να συμπιέσουν εκπληκτικά το πρώτο στάδιο της έρευνας, δεν είναι δυνατόν να κάνουν το ίδιο στις κλινικές δοκιμές, οι οποίες προσκρούουν στους ασυμπίεστους χρόνους του ανθρώπινου μεταβολισμού. Με τους πιο αισιόδοξους υπολογισμούς, το ποθητό εμβόλιο δεν αναμένεται να είναι διαθέσιμο πριν από τους πρώτους μήνες του 2021.
Το άλλο, μέγα ερώτημα που τίθεται είναι ποιοι θα έχουν πρόσβαση στο εμβόλιο ή στα εναλλακτικά εμβόλια, αν και όταν γίνουν διαθέσιμα. Ευρώπη, Κίνα, ΠΟΥ και ΟΗΕ τονίζουν στη διαπασών ότι πρέπει να είναι προσιτά για όλη την ανθρωπότητα, χωρίς εξαιρέσεις ή διακρίσεις. Για την κυβέρνηση Τραμπ, όμως, η κούρσα για το εμβόλιο αποτελεί πρωτίστως αγώνα διεθνούς γοήτρου απέναντι στους ανταγωνιστές της. Τις προάλλες, ο σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου, Πίτερ Ναβάρο, εξαπέλυσε λίβελλο εναντίον της Κίνας, ο οποίος κορυφώθηκε με το εξής κρεσέντο: «Αλλά θα τους νικήσουμε! Θα τους νικήσουμε χάρη στην ηγεσία του προέδρου Trump!».
Πέρα από τη γεωπολιτική της διάσταση, η διεθνής κούρσα ταχύτητας θέτει επί τάπητος τον ρόλο των ιδιωτικών εταιρειών στον χώρο του φαρμάκου. Με άρθρο του στους Times, ο Ηλίας Μόσιαλος τόνισε την ανάγκη να γίνουν τα εμβόλια για τον κορωνοϊό (όπως και τα φάρμακα, και τα διαγωνιστικά τεστ) δημόσια αγαθά, τα οποία θα διατίθενται χωρίς κέρδος, έστω κι αν χρειαστεί να πληρώσουν τα κράτη πνευματικά δικαιώματα σε ιδιωτικές εταιρείες για να αγοράσουν τις σχετικές πατέντες. Βέβαια, το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων των Big Pharma σηκώνει μεγάλη συζήτηση, καθώς εύλογα θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι νομιμοποιούνται οι κυβερνήσεις να τις επιτάξουν σε περιόδους τόσο οξείας, οικουμενικής κρίσης, όπως έκανε ακόμη και ο Τραμπ με το μεγαθήριο της General Motors για την παραγωγή αναπνευστήρων.
ΠΗΓΗ: Η Καθημερινή
