Ο αρχιτέκτονας Χρίστος Πασσάς μάς ξεναγεί στην πλατεία Ελευθερίας

Η ανακατασκευή της Πλατείας Ελευθερίας είναι μοναδική: ένα έργο αστικού σχεδιασμού που μεταμορφώνει, αναβαθμίζει και εμπλουτίζει την ποιότητα και την προσβασιμότητα του δημόσιου χώρου στο κέντρο της Λευκωσίας.

Οι Zaha Hadid Architects, οραματίστηκαν την Πλατεία Ελευθερίας ως το πρώτο μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου πολεοδομικού οράματος που μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την επανένωση της μοιρασμένης πρωτεύουσας. Ο σχεδιασμός καθιερώνει το Ενετικό Τείχος ως αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας της Λευκωσίας, ενώ ανοίγει την τάφρο για δημόσια χρήση, με τη δημιουργία ενός περιμετρικού πάρκου που θα μπορούσε να περιβάλλει ολόκληρη την πόλη.

Καθιερώνοντας την Πλατεία Ελευθερίας ως τον κύριο χώρο συγκέντρωσης της πόλης, οι Zaha Hadid Architects δημιούργησαν ένα ολοκληρωμένο τοπίο που ενώνει τον αστικό σχεδιασμό, τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, την πολιτιστική κληρονομιά και την κατασκευαστική δεξιοτεχνία.

Σε σχετική ερώτηση, απάντησε ότι η πλατεία διατηρεί την διαχρονική ιστορικότητα της. «Μιλάει για τον κόσμο που την ζει, τον κόσμο που την έχτισε. Το χτίσμα αυτό είναι βασισμένο πάνω σε κλασσικές ιδέες, τις οποίες επανερμηνεύσαμε για να είναι σύγχρονες, να ανταποκρίνονται στην σύγχρονη κυπριακή κοινωνία».

Οι ρευστές γραμμές του νέου πάρκου μέσα στην τάφρο διαφοροποιούνται από αυτές της γέφυρας για να υποδηλώσουν αυτά τα δύο βασικά στοιχεία του σχεδιασμού. Αυτή η διπλή ουσία ενοποιείται μέσω της ισχυρής διασύνδεσης μεταξύ των επιπέδων που διασφαλίζουν επίσης ότι το ιστορικό Ενετικό Τείχος παραμένει ορατό και μέρος της συνολικής σύνθεσης. Τοποθετημένη στο επίπεδο του δρόμου και παρέχοντας τη μεγαλύτερη σύνδεση μεταξύ της παλιάς πόλης και των σύγχρονων συνοικιών στα νότια, η γέφυρα της Πλατείας Ελευθερίας δημιουργεί μια νέα δημόσια Πλατεία στην καρδιά της πόλης. Ο διευρυμένος και ανοιχτός χώρος της γέφυρας, προσφέρει ευελιξία για να φιλοξενήσει κάθε είδους δημόσια συγκέντρωση ή εκδήλωση.

Η τάφρος μετατρέπεται σε αστικό πάρκο, με τις ρευστές γεωμετρίες της να εδραιώνονται με τη διαδικασία τριγωνισμού της ακανόνιστης τοπογραφίας της, ορίζοντας σημεία «έντασης» που μετατρέπονται σε υδάτινα στοιχεία, παρτέρια και καθίσματα.  

Το γρανιτένιο οδόστρωμα της τάφρου μεταδίδει τη σταθερότητα και τη διαχρονική ποιότητα, ενώ ταυτόχρονα, οι ανοιχτοί σύνδεσμοι μεταξύ των γρανιτένιων πλακών, επιτρέπουν στο τοπίο της να παραμένει ζωντανό και να δημιουργεί ένα παθητικό σύστημα αποστράγγισης όμβριων υδάτων που επιτρέπει στα νέα δέντρα που φυτεύτηκαν μέσα στην τάφρο να εξισορροπούν φυσικά τα επίπεδα των υπόγειων υδάτων και να συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης των θεμελίων του μεσαιωνικού τείχους.

O Χρίστος Πασσάς και ο δήμαρχος Λευκωσίας Κωνσταντίνος Γιωρκάτζης.

Συνδέοντας το νέο δημόσιο πάρκο μέσα στην τάφρο και μαζί με το Ενετικό Τείχος, η Πλατεία Ελευθερίας γίνεται μια σημαντική πύλη προς την παλιά πόλη, με τη γέφυρα της να υποστηρίζεται από όμορφες γλυπτές κολώνες που έχουν κατασκευαστεί και σχεδιαστεί με δεξιοτεχνία για να διασφαλίζουν τη δομική ακεραιότητα σε αυτή τη σεισμογενή περιοχή.

Μετά τον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό, οι Zaha Hadid Architects κέρδισαν το project για τον σχεδιασμό της Πλατείας Ελευθερίας. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο Διευθυντής της ZHA και συν - σχεδιαστής του έργου, ο αρχιτέκτονας Χρίστος Πασσάς. Υπεύθυνος για πολλά από τα σημαντικά έργα της Zaha Hadid Architects σε όλο τον κόσμο, ο Χρίστος Πασσάς συνεργάστηκε με τη Ζaha Hadid από το 1998 και είδε την ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας μέσα από ένα ιδιαίτερο πρίσμα, ως αρχιτέκτονας με λεπτομερή γνώση και κατανόηση της πλούσιας ιστορίας και των πολιτιστικών παραδόσεων της Κύπρου.

Η ανακαίνιση της Πλατείας περιλάμβανε εκτεταμένες αρχαιολογικές ανασκαφές μαζί με εργασίες επισκευής και προστασίας των αρχαίων Ενετικών Τειχών. Επιπλέον, η ανάπλαση περιλάμβανε την τοποθέτηση επίπλων δρόμου, φωτισμού και υδάτινων στοιχείων καθώς και εμπορικών μονάδων με θέα την Πλατεία και το υπόγειο πάρκινγκ με ράμπες πρόσβασης στη λεωφόρο Ομήρου μαζί με νέες δημόσιες τουαλέτες, σκάλες και ανελκυστήρες που συνδέουν τις Πλατείες Σολωμού και Ελευθερίας.

Ο κ. Πασιάς εξήγησε με λεπτομέρεια στην ομάδα των δημοσιογράφων το έργο, το σκεπτικό, την αρχιτεκτονική και την χρηστικότητα, «την σύνθεση του παλιού με το καινούργιο». Μίλησε για μια «μεγάλη ιδέα» λέγοντας πως η πλατεία θα μπορούσε να ενοποιηθεί με ολόκληρη την τάφρο και να δημιουργηθεί ένα «πάρκο περιδέραιο» γύρω από ολόκληρη την Λευκωσία, περιλαμβανομένης και της κατεχόμενης ενώνοντας και τους 11 προμαχώνες που περιβάλλουν την παλιά πόλη.

Η πλατεία από ψηλά (φωτογραφία: Laurian Ghinitoiu)

«Μας πονεί το ότι η Λευκωσία είναι μια μοιρασμένη πόλη διότι στους αρχιτέκτονες είναι εμφανές ότι η ιστορία διακόπηκε βίαια. Προτείναμε σε κάποια στιγμή, όλη αυτή η τάφρος που περιτριγυρίζει τον κύκλο της Λευκωσίας να μετατραπεί σε έναν ελεύθερο χώρο, πολιτιστικής συνάθροισης, ώστε όλες οι τάφροι σιγά σιγά και σε βάθος χρόνου να ενωθούν σε ένα πάρκο περιδέραιο το οποίο θα ενώσει ξανά όλη την ιστορία. Αυτή είναι η ευχή μας και η προσευχή μας, να μπορέσει αυτή η τάφρος να γίνει από χώρος αμυντικής θωράκισης, να γίνει χώρος πολιτισμού. Μαζί με τούτο το κάρμα του παρελθόντος θα πληρωθεί και θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε με νέα ψυχή σε ένα καλύτερο, πιο θετικό και λαμπερό μέλλον».

Αν και η Zaha Hadid πέθανε το 2016 και δυστυχώς δεν έζησε για να δει την Πλατεία Ελευθερίας να ολοκληρώνεται, ο Πασσάς επιβεβαιώνει ότι θα ήταν εξαιρετικά περήφανη για την ποιότητα των νέων δημόσιων χώρων που δημιουργήθηκαν για τους κατοίκους της Λευκωσίας. Αυτή η απαιτητική και πολύπλοκη ανάπλαση, που ενσωματώνει πολλούς αιώνες της ιστορίας της πόλης μαζί με τη δημιουργία νέων έργων - φιλοτεχνημάτων με τα υψηλότερα πρότυπα, συνδυάζει αριστοτεχνικά το παρελθόν της πόλης με μια ακλόνητη αισιοδοξία για το μέλλον.