Ανδρονίκη Λασηθιωτάκη
Το 1931 σ' ένα περιβαλλοντικό συνέδριο που διοργανώθηκε στη Φλωρεντία, με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού και των ειδικών για τα υπό εξαφάνιση ζώα, γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων. Από τότε, η γιορτή διευρύνθηκε και περιλαμβάνει όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου. ‘Eτσι, την 4η Οκτωβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης προστάτη των ζώων και του περιβάλλοντος (για την Καθολική Εκκλησία), επιλέγηκε να γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων.
Τo κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων των Ζώων υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Ένωση Δικαιωμάτων των Ζώων και άλλες οργανώσεις στα πλαίσια διεθνούς συνάντησης, με θέμα τα δικαιώματα των ζώων, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1977.
Τα ζώα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και αφορμή δημιουργίας πολλών αξιόλογων λογοτεχνικών έργων, ανά τον κόσμο, από αρχαιοτάτων χρόνων. Είτε πρόκειται για την φυσική τους υπόσταση και ιδιότητα είτε ως πλάσματα υπερφυσικά και φανταστικά ή ακόμα κι όταν παρουσιάζονται με ιδιότητες που προσιδιάζουν στις ανθρώπινες, κατέχουν σημαντική θέση στη λογοτεχνία.
Στην πρώιμη εποχή του γραπτού λόγου, σ’ αυτήν δηλαδή που παρατηρούμε σε σπηλιές απεικονίσεις ζώων που κυνηγούν, συνειδητοποιούμε πως ο άνθρωπος που ανέκαθεν θεοποιούσε ό,τι δεν μπορούσε να κατανοήσει προσέδιδε στα ζώα ανθρώπινες συμπεριφορές και συνήθειες, πράγμα που τον βοηθούσε εντέλει να ανακαλύψει και να κατανοήσει τον εαυτό του και το νόημα της ύπαρξής του.
Ακολούθησε η εποχή όπου απεικονίσεις μυθικών πλασμάτων φαίνεται να ενεργούν με ανθρώπινες δεξιότητες σε τοιχογραφίες αλλά και σε χρηστικά αντικείμενα όπως αμφορείς για παράδειγμα. Είναι η αρχή, το γέννημα της Μυθολογίας όπου, τα ζώα πλέον έχουν ενεργό ρόλο στη λογοτεχνία. Τα ζώα συνοδεύουν, υπηρετούν, προστατεύουν τους θεούς ή ακόμα έχουν και τα ίδια θεϊκές καταβολές.
Αργότερα, ο Αίσωπος χαρίζει υπόσταση μιας μικρής κοινωνίας στο ζωικό βασίλειο το οποίο πλέον, μοιάζει να έχει περισσότερο ανθρώπινη φύση παρά θεϊκή. Παύουν τα ζώα να είναι θεότητες ή να προσδιορίζονται απ’αυτές αφού δρουν, πράττουν και αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο περισσότερο σε ανθρώπινο μέτρο και επίπεδο παρά σ’αυτό των θεών. Μυθολογία και Μύθοι του Αισώπου αποτέλεσαν τη μαγιά για τις φανταστικές ιστορίες που ακολούθησαν στο μέλλον. Μπορεί με το πέρασμα των αιώνων να αναπτύχθηκαν οι επιστήμες και η πληθώρα της γνώσης να είναι εύκολα προσιτή και προσβάσιμη για τον καθένα όμως, ο άνθρωπος εξακολουθεί να βρίσκει ικανοποίηση στη μυθοπλασία του φανταστικού, να αγαπά το παραμύθι. Ενώ μπορεί ορισμένα από τα ζώα στις ιστορίες να έχουν μονοδιάστατο χαρακτήρα και πολύ συγκεκριμένες ιδιότητες, ο καθένας μπορεί να βλέπει στοιχεία του εαυτού του σε καθένα απ’ αυτά που στο σύνολό τους να αντικατοπτρίζουν τον ανθρώπινο ψυχισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που γίνονται επιτυχία και κάνουν υψηλές πωλήσεις, στις μέρες μας, λογοτεχνικά έργα φανταστικού χαρακτήρα ενώ αξιοποιούνται όλο και συχνότερα τα ζώα ως χαρακτήρες στη λογοτεχνία.
Δεν είναι λίγα τα λογοτεχνικά αριστουργήματα που έχουν ως βασικούς ήρωες χαρακτήρες του ζωικού βασιλείου. Από τα κλασικά παραμύθια ως τα σύγχρονα παιδικά βιβλία και από τις φανταστικές ως τις αλληγορικές ιστορίες το σύνολο της Ιστορίας βρίθει παραδειγμάτων. Ο γάτος, ο λαγός και η κάμπια από την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων* του Λούις Κάρολ, Η Φάρμα των ζώων* του Τζόρτζ Όργουελ, Ο χρυσός σκαραβαίος, Το κοράκι και ο μαύρος γάτος του Έντγκαρ Άλαν Πόε δεν είναι παρά ένα μικρό δείγμα.
Τα ζώα στη λογοτεχνία μας χάρισαν υπέροχες ιστορίες για να μας συντροφεύουν. Αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία ιστοριών που ψυχαγωγούν αλλά και πληροφορούν και μεταδίδουν τη γνώση αλληγορικά όπως επίσης συμβάλουν δυναμικά και στην καλλιέργεια του σεβασμού και της αγάπης προς το περιβάλλον και το πραγματικό ζωικό βασίλειο.
Παρακάτω ακολουθεί μια λίστα με μόνο ένα μικρό αριθμό βιβλίων, από την πληθώρα που κυκλοφορεί, που έχουν ως πηγή έμπνευσης ζώα ή αποσκοπούν στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του αναγνωστικού κοινού για την προστασία τους.
5 ψηφιακά βιβλία από την εφαρμογή Read Library:
Επισκεφθείτε τον ιστότοπο https://www.read-library.com/ για όλες τις πληροφορίες και για περισσότερα βιβλία.
*Ανοίξτε τους συνδέσμους για τα ψηφιακά βιβλία από κινητά τηλέφωνα και tablets.
Οι Pizzigatti, της Μαριάννας Γαλίδη, εκδ. Άνευ, βρείτε το εδώ. Μία συναρπαστική, συχνά ξεκαρδιστική και πάντα τρυφερή περιπέτεια, με φόντο τη Λευκωσία και υπόβαθρο κομμάτια από την κλασική μουσική, τον κινηματογράφο και λίγο ρεμπέτικο. Μία ιστορία για μικρούς και μεγάλους που συνδυάζει τη θλίψη με τη χαρά, τη συγκίνηση με το χιούμορ, την απόγνωση με την ελπίδα.
Η φάρμα των ζώων, του Τζορτζ Όργουελ, εκδ. Ανοιχτής βιβλιοθήκης, βρείτε το δωρεάν εδώ. Η Φάρμα των ζώων είναι ο τίτλος του προτελευταίου μυθιστορήματος του Τζορτζ Όργουελ. Εκδόθηκε το 1945, τέσσερα χρόνια πριν από το τελευταίο 1984. Αναφέρεται με αλληγορικό τρόπο σε μία δυστοπική ιστορία κατά την οποία τα ζώα μιας φάρμας, μη ανεχόμενα την σκληρή αντιμετώπιση του ανθρώπου-αφέντη, επαναστατούν. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στα τεκταινόμενα μετά την Επανάσταση και τη διαμόρφωση της κοινωνίας των ζώων της φάρμας κατά την ανεξαρτησία τους από τους ανθρώπους.
Μάγκας, της Πηνελόπης Δέλτα, εκδ. Ανοιχτής βιβλιοθήκης, βρείτε το δωρεάν εδώ. Ο Μάγκας (1935), η ζωή στην Αλεξάνδρεια με τα μάτια του μικρού σκυλιού της οικογένειας της Π. Δέλτα. Η Πηνελόπη Δέλτα (Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, 24 Απριλίου 1874 - Αθήνα, 2 Μαΐου 1941) ήταν Ελληνίδα συγγραφέας, γνωστή κυρίως από τα ιστορικά της μυθιστορήματα για παιδιά, η σημαντικότερη ίσως γυναικεία φυσιογνωμία στις κρίσιμες για τον Ελληνισμό πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Μύθοι και αλήθειες για τα ζώα της Κύπρου, της Μαρίνας Μιχαηλίδου-Καδή και του Χάρη Νικολάου, εκδ. Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, βρείτε το δωρεάν εδώ. Ο τρόπος που οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα ζώα σχετίζεται άμεσα με τις αντιλήψεις που έχουν γι’ αυτά. Λανθασμένες αντιλήψεις για διάφορα ζώα του τόπου μας οδηγούν συχνά σε παράλογο φόβο και καταπολέμηση των ζώων αυτών. Μέσα από απλά κείμενα, το βιβλίο επιχειρεί να καταργήσει τις λανθασμένες αντιλήψεις που επικρατούν για τα ζώα αυτά και να συμβάλει στην καλλιέργεια του σεβασμού και στην προστασία τους.
Εδώ μονάχα Μονάχους, του Βαγγέλη Γέττου, εκδ. Enalia Physis, βρείτε το εδώ. Το παραμύθι αυτό αφιερώνεται σε όλους τους περιβαλλοντιστές και σε όλες τις περιβαλλοντικές οργανώσεις που παλεύουν για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των φυσικών ακτών και αντιτίθενται στην αλόγιστη “ανάπτυξη” της παράκτιας ζώνης. Δυστυχώς, παρόλο που η μεσογειακή φώκια προστατεύεται από πολυάριθμες εθνικές νομοθεσίες, περιφερειακές και διεθνείς συνθήκες και κανονισμούς, η απώλεια και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων αυτών, κυρίως λόγω της αστικοποίησης των γειτνιαζουσών περιοχών αλλά και άλλων τουριστικών και αλιευτικών πιέσεων, συνεχίζουν να επηρεάζουν αρνητικά τους πληθυσμούς σε όλη τη Μεσόγειο.
5 βιβλία από τον πάγκο του βιβλιοπωλείου:
Ένας σκύλος, του Αλεξάντρο Παλόμας, εκδ. Opera, βρείτε το εδώ. Δραματικό με μια υποψία χιούμορ. Μια ιστορία σκηνοθετημένη σε σουρεαλιστικό κλίμα. Απόσπασμα από το βιβλίο: «Τότε, με φωνή οργισμένη που δεν είχα ξανακούσει και δε θα ξανάκουγα ποτέ, η γιαγιά είπε με περιφρονητικό ύφος: ‘‘Πρέπει να είσαι ηλίθιος για ν’ αποφασίσεις ν’ αγαπήσεις κάποιον που ξέρεις ότι θα πεθάνει πριν από σένα’’. Και χωρίς ν’ απομακρύνει το βλέμμα της από την τηλεόραση, πρόσθεσε μέσα από τα δόντια της: ‘‘Ακόμα κι αν πρόκειται για σκυλί’’».
Η ιστορία των μελισσών, Maja Lunde, εκδ. Κλειδάριθμος, βρείτε το εδώ. Από το οπισθόφυλλο: Η ιστορία των μελισσών αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τετραλογίας. Έχει μεταφραστεί ήδη σε 35 γλώσσες. Ήταν No1 best seller στη Γερμανία το 2017 σε όλες τις κατηγορίες βιβλίων, με 500.000 αντίτυπα, και απέσπασε το 2015 το βραβείο των Νορβηγών Βιβλιοπωλών. Πρόκειται για τρεις εκπληκτικές παράλληλες ιστορίες για το αόρατο νήμα που συνδέει τον κόσμο των ανθρώπων με τον κόσμο των μελισσών.
Το βιβλίο των χελιών-Ένας πατέρας, ένας γιος και το πιο αινιγματικό ψάρι του κόσμου, του Patrik Svensson, εκδ. Μεταίχμιο, βρείτε το εδώ. Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: Κάθε χέλι κάνει ένα μακρύ ταξίδι: διασχίζει τον Ατλαντικό για να επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του και βρίσκει τον δρόμο του χάρη σε μια μυστηριώδη δύναμη. Αλήθεια, μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίζει κάτι τέτοιο με τόση σιγουριά; Να είναι απόλυτα σίγουρος για τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει; [...] Καθώς ανακαλεί τις παιδικές του αναμνήσεις όταν ψάρευε χέλια μαζί με τον πατέρα του και διερευνά τη θέση αυτού του αινιγματικού ψαριού στη λογοτεχνία, την ιστορία της επιστήμης και τη σύγχρονη θαλάσσια βιολογία, ο Patrik Svensson σκιαγραφεί τη σχέση του με τον πατέρα του, ενώ εκφράζει τον προβληματισμό, τον δικό του και του κάθε ανθρώπου, για το πεπρωμένο, το φως και το σκοτάδι, τη ζωή και τον θάνατο, μέσα από μια γραφή που συνδυάζει απομνημονεύματα και φυσιολατρία στην καλύτερη εκδοχή τους.
Μελένια, της Μαρίνας Μιχαηλίδου-Καδή, εκδ. Τελεία, βρείτε το εδώ. Μια όμορφη παιδική ιστορία γραμμένη με περισσή αγάπη και ευαισθησία τόσο για τα παιδιά όσο και για τα ζώα που, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, τα διαχωρίζουμε στην καρδιά μας, λες και μια κατσικούλα δεν μπορεί να αγαπήσει ή να αγαπηθεί όπως μια γάτα ή ένα σκυλί. Από το οπισθόφυλλο: Ένα διαφορετικό καλοκαίρι. Μια απροσδόκητη φιλία. Ένα μάθημα ζωής, που θα μείνει για πάντα αξέχαστο. Γιατί οι ήρωες εμφανίζονται εκεί που δεν το περιμένεις. Και δεν έχουν πάντα ανθρώπινη μορφή! Απόσπασμα από το βιβλίο: «Η Μυρσίνη έσπαζε το κεφάλι της να βρει μια λύση. Αν η Μελένια ήταν σκύλος ή γάτα, έστω, θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Δεν ήταν εύκολο να κρύψει μια κατσίκα.»
Ένα αδέσποτο σκυλάκι, της Ρένας Ρώσση-Ζαΐρη, εκδ. Ψυχογιός, βρείτε το εδώ. Μια ιστορία γραμμένη για παιδιά από την αγαπημένη συγγραφέα μικρών και μεγάλων Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη. Από το οπισθόφυλλο:Ο Μάγκας είναι ένα παιχνιδιάρικο σκυλάκι που ζει παρέα με τον κύριο, την κυρία και το κοριτσάκι τους. Μια μέρα όμως φεύγουν για διακοπές και τον εγκαταλείπουν σε έναν αυτοκινητόδρομο. Μόνος κι έρημος περιπλανιέται δίπλα στα αυτοκίνητα, πεινάει, διψάει κι όλοι τον φωνάζουν "αδέσποτο". Ώσπου καταφέρνει να τρυπώσει σε ένα μεγάλο πάρκο. Απόσπασμα από το βιβλίο: « Κάθισε ώρες εκεί που τον άφησαν και τους περίμενε. Δεν ήθελε να φύγει. Μπορεί να τον έψαχναν και να μην κατάφερναν να τον βρουν.»
H Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων (1978)
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ζωή είναι ενιαία, ότι όλα τα είδη έχουν κοινή καταγωγή και διαφοροποιούνται υπό το νόμο της εξέλιξης των ειδών, λαμβάνοντας υπόψη ότι όλα τα ζωντανά όντα έχουν φυσικά δικαιώματα και κάθε ζώο με νευρικό σύστημα έχει συγκεκριμένα δικαιώματα, λαμβάνοντας υπόψη ότι η περιφρόνηση ή και απλή άγνοια αυτών των φυσικών δικαιωμάτων είναι επιζήμια για την φύση και επιτρέπει στους ανθρώπους να διαπράτουν εγκλήματα εναντίον των ζώων, δεδομένου ότι η συνύπαρξη των ειδών, προϋποθέτει την αναγνώριση εκ μέρους του ανθρωπίνου είδους, του δικαιώματος στη ζωή και των υπολοίπων ζώων και δεδομένου ότι ο σεβασμός των ζώων από τους ανθρώπους είναι αδιαχώριστος με τον αντίστοιχο σεβασμό ανθρώπου προς άνθρωπο, διακηρύσσεται ότι:
Άρθρο 1
1. Όλα τα ζώα γεννιούνται με ίσα δικαιώματα στη ζωή και στη δυνατότητα ύπαρξης.
Άρθρο 2
1. Ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται τη ζωή κάθε ζώου.
2. Ο άνθρωπος ανήκει στο ζωικό βασίλειο και δεν μπορεί να εξοντώνει ή να εκμεταλλεύεται τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου. Αντίθετα, οφείλει να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του για το καλό των ζώων.
3. Κάθε ζώο δικαιούται φροντίδας, προσοχής και προστασίας από τον άνθρωπο.
Άρθρο 3
1. Κανένα ζώο δεν πρέπει να υποβάλλεται σε κακομεταχείριση ή απάνθρωπη συμπεριφορά.
2. Αν η θανάτωση ενός ζώου θεωρηθεί υποχρεωτική πρέπει να γίνει στιγμιαία, ανώδυνα και χωρίς καμιά πρόκληση αγωνίας του ζώου.
Άρθρο 4
1. Κάθε ζώο δικαιούται να ζήσει στο φυσικό του χώρο (γη, θάλασσα, αέρας) και να αναπαράγεται σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους,
2. Η στέρηση ελευθερίας του ζώου ακόμη κι αν γίνεται για μορφωτικούς σκοπούς είναι αντίθετη προς τη διακήρυξη δικαιωμάτων αυτού.
Άρθρο 5
1. Κάθε ζώο που από παράδοση θεωρείται κατοικίδιο δικαιούται να ζήσει με το ρυθμό και τις συνθήκες ζωής και ελευθερίας που αντιστοιχούν στο είδος του.
2. Η διαφοροποίηση αυτών των συνθηκών από τον άνθρωπο έχει σκοπούς κερδοσκοπικούς και είναι αντίθετη προς τη διακήρυξη.
Άρθρο 6
1. Κάθε ζώο που αποτελεί σύντροφο του ανθρώπου έχει δικαίωμα διάρκειας ζωής ανάλογης με τη φυσική του μακροβιότητα.
2. Η εγκατάλειψη ενός ζώου θεωρείται πράξη απάνθρωπη και εξευτελιστική.
Άρθρο 7
1. Αναφορικά με τα ζώα που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον άνθρωπο, η διάρκεια και η ένταση δουλειάς πρέπει να είναι σε λογικά πλαίσια, η διατροφή τους ικανοποιητική και η ανάπαυσή τους υποχρεωτική.
Άρθρο 8
1. Οποιοσδήποτε πειραματισμός πάνω στα ζώα, ιατρικός, επιστημονικός, κλπ. αντιτίθεται προς τα δικαιώματα των ζώων, εφόσον προκαλεί πόνο σωματικό ή ψυχικό.
2. Πρέπει να επιδιώκεται η αντικατάσταση του πειραματισμού πάνω στα ζώα από άλλες υπάρχουσες τεχνικές.
Άρθρο 9
1. Τα ζώα που εκτρέφονται για τη διατροφή του ανθρώπου πρέπει να στεγάζονται, να τρέφονται, να μετακινούνται και να θανατώνονται χωρίς πρόκληση πόνου και αγωνίας.
Άρθρο 10
1. Απαγορεύεται η εκμετάλλευση των ζώων για τη διασκέδαση των ανθρώπων.
2. Η έκθεση ζώου και τα θεάματα που χρησιμοποιούν ζώα αποτελούν καταστρατήγηση της αξιοπρέπειας και του σεβασμού προς τη ζωή του ζώου.
Άρθρο 11
1. Κάθε πράξη που χωρίς λόγο προκαλεί θάνατο ζώου είναι βιοκτονία, είναι έγκλημα απέναντι στη ζωή.
Άρθρο 12
1. Κάθε πράξη που προκαλεί θάνατο μεγάλου αριθμού άγριων ζώων αποτελεί «γενοκτονία», έγκλημα απέναντι στο είδος.
2. Η μόλυνση και οποιαδήποτε καταστροφή του φυσικού μας περιβάλλοντος οδηγούν στη γενοκτονία.
Άρθρο 13
1. Σεβασμός επιβάλλεται ακόμη και στο νεκρό ζώο.
2. Κάθε σκηνή βίας στην τηλεόραση και το σινεμά, με θύματα ζώα πρέπει να απαγορευτεί και μόνο οι σκηνές που έχουν σκοπό να ενημερώσουν για τα δικαιώματα των ζώων οφείλουν να προβάλλονται.
Άρθρο 14
1. Οι οργανισμοί προστασίας και προάσπισης των ζώων πρέπει να αντιπροσωπεύονται από κάθε κυβέρνηση.
2. Τα δικαιώματα του ζώου πρέπει να κατοχυρωθούν απ’ τους νόμους, όπως ακριβώς και τα δικαιώματα του ανθρώπου.
(Διεθνής Ένωση Δικαιωμάτων των Ζώων, Παρίσι 1978)
Η κυπριακή νομοθεσία προνοεί για την προστασία των ζώων από το 1994. Κατά την διάρκεια των χρόνων έγιναν διάφορες τροποποιήσεις, κατά το 2000, 2013 και 2020. Μπορείτε να δείτε τη νομοθεσία εδώ: http://www.cylaw.org/nomoi/enop/non-ind/1994_1_46/full.html
Πηγές: (sansimera.gr, maxmag.gr, cylaw.org, el.wikipedia.org)
Ευχαριστίες στο Βιβλιοπωλείο Parga για την παραχώρηση των έντυπων βιβλίων.
Επιμέλεια: Ανδρονίκη Λασηθιωτάκη
lasithiotakisa@sppmedia.com
