«Ο εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ένα φαινόμενο που μας αφορά όλους!»

Της Χριστίνας Πελεκάνου

Η εκπαιδευτικός-συγγραφέας και εισηγήτρια σε θέματα Σχολικού Εκφοβισμού, Δωρίτα Μαρκαντώνη τιμώντας την σημερινή Διεθνή Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας κι Εκφοβισμού στην συνέντευξή της, μας εξηγεί την έννοια του Βullying που έχει μπει πλέον καλά στη ζωή μας μέσα στην καθημερινότητα μας. 

Διεθνής Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας κι Εκφοβισμού η σημερινή. Πλέον η έννοια του Βullying έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Ποιες είναι οι αλήθειες πίσω από αυτή τη λέξη;
Οι έννοιες Βullying, σχολικός εκφοβισμός, εκφοβιστική συμπεριφορά και θυματοποίηση, έχουν πλέον γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μας και προκαλούν έντονο άγχος και ανησυχία τόσο στους εκπαιδευτικούς, όσο και -κυρίως- στους γονείς. Η υπερβολική ενασχόληση και η υπερπροβολή του εν λόγω κοινωνικού φαινομένου από ειδήμονες και μη, θεωρώ ότι συνέβαλε τα μέγιστα στη δημιουργία όλου αυτού του πανικού που προκαλείται και μόνο στο άκουσμα των εννοιών αυτών. Είναι μείζονος σημασίας καταρχήν, το να γνωρίζουμε τι είναι ο εκφοβισμός, ούτως ώστε να μπορούμε να τον αναγνωρίσουμε όταν τον εντοπίζουμε στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια, όπου αυτός συναντάται. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εκφοβισμός δεν εντοπίζεται, ούτε και αφορά μόνο στη σχολική κοινωνία, αλλά αφορά σε ποικίλα πλαίσια, όπως και αυτό της οικογένειας.

Ως εκφοβιστική συμπεριφορά λοιπόν, ορίζουμε την κατ’ επανάληψη και για μεγάλα χρονικά διαστήματα έκθεση ενός μαθητή, σε αρνητικές πράξεις εκ μέρους ενός ή περισσοτέρων μαθητών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από προσπάθειες εκούσιας - εσκεμμένης επιβολής, ενόχλησης, ή πρόκλησης σωματικής βλάβης. Σε αυτή τη συμπεριφορά έχουμε την ανισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στο παιδί που ασκεί τον εκφοβισμό και σε αυτόν που εκφοβίζεται.

Υπάρχουν επομένως κάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία εντοπίζονται στην εκφοβιστική συμπεριφορά;
Όπως προκύπτει και από τον ορισμό, το Bullying έχει τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι αυτό της επανάληψης. Δεν νοείται εκφοβιστική συμπεριφορά, αν αυτή δεν συμβαίνει κατ’ επανάληψη και για μεγάλα χρονικά διαστήματα, στοιχείο που αποτελεί το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό του Bullying. Η εκούσια – εσκεμμένη συμπεριφορά συνιστά το τρίτο. Χρειάζεται να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στο κομμάτι αυτό, αφού το άτομο που ασκεί τον εκφοβισμό έχει πλήρη επίγνωση των πράξεων του. Δεν έχει ενσυναίσθηση κι ούτε δύναται να μπει συναισθηματικά στη θέση του θύματος, ωστόσο έχει πλήρη συνείδηση, κάτι το οποίο χρειάζεται να ληφθεί υπόψη και στην αντιμετώπισή του, αφού ο θύτης δρα συνειδητά εναντίον του θύματος. Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η ανισορροπία δυνάμεων, όπου δεν αναφέρομαι στη σωματική ανισορροπία δυνάμεων, αλλά στην ψυχική, αφού στη θυματοποίησή σου δεν διαδραματίζει τόσο ρόλο η σωματική σου δύναμη, αλλά η «εικόνα» που βγάζεις προς τα έξω.

Επομένως, υπάρχουν και παρερμηνείες σχετικά με την έννοια του εκφοβισμού;
Σαφώς και υπάρχουν παρανοήσεις. Μια πρώτη παρερμηνεία που αφορά στο φαινόμενο του εκφοβισμού, είναι το μπέρδεμά του με το συγκρουσιακό επεισόδιο – με τον απλό δηλαδή καβγά που μπορούν να έχουν τα παιδιά. Βασικές τους διαφορές είναι, όπως αναφέραμε, τα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά του εκφοβισμού, τα οποία και δεν συναντώνται στη σύγκρουση. Η σύγκρουση δεν είναι δηλαδή κάτι το οποίο συμβαίνει για μεγάλα χρονικά διαστήματα και συνεχώς, ούτε κάτι που χαρακτηρίζεται από ανισορροπία δυνάμεων. Επιπροσθέτως, στο συγκρουσιακό επεισόδιο έχουμε την προΰπαρξη φιλίας ανάμεσα στους εμπλεκομένους, κάτι το οποίο δεν παρατηρείται στο Βullying. Με τον ίδιο τρόπο ενώ στη σύγκρουση υπάρχει μεταμέλεια, ανάληψη ευθυνών από τα παιδιά και φιλική συνύπαρξη μετά τον καβγά, στον εκφοβισμό κανένα από τα πιο πάνω δεν παρατηρείται. Αντιθέτως, παρατηρείται η επίρριψη ευθυνών στο θύμα εκ μέρους του θύτη.

Θα μπορέσει η κοινωνία μας να αντιμετωπίσει το Bullying; Ήδη έχουν σημειωθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα αρκετά γεγονότα, τα οποία έχουν συγκλονίσει την κοινωνία.
Ο εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ένα φαινόμενο που μας αφορά όλους! Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, χρειάζεται η συνεργασία και η εμπλοκή όλων μας. Είμαι υπέρμαχος του «Κάλλιον του θεραπεύειν, το προλαμβάνειν» και πιστεύω ακράδαντα ότι αν εργαστούμε όλοι μαζί τόσο στην πρόληψη, όσο και στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού, είναι δυνατόν το φαινόμενο αυτό να μειωθεί δραστικά. Προκειμένου να γίνει αυτό, χρειάζεται η συνεχής επικοινωνία και συνεργασία όλων – της οικογένειας με το σχολείο, του σχολείου με την οικογένεια, του σχολείου με το κράτος, του κράτους με τις αρμόδιες υπηρεσίες και της τοπικής κοινωνίας με το σχολείο. Τονίζω ιδιαίτερα όμως και το κομμάτι της πολιτείας αλλά και του νομοθετικού πλαισίου, το οποίο χρειάζεται να λειτουργεί αποτρεπτικά για τον όποιο εν δυνάμει θύτη, αλλά θα δίνει και τη δύναμη και το θάρρος στο θύμα να μιλήσει. Το πρώτο ωστόσο βήμα που απαιτείται για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τον εκφοβισμό, είναι το να αποδεχτούμε την ύπαρξή του! Να μην κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά! Να μην προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει. Να μην δείχνουμε σοκαρισμένοι όταν ένα νέο παιδί αυτοκτονεί, μη αντέχοντας το όποιο μαρτύριο περνά. Να μιλούμε, να αντιδρούμε και να αποδυναμώνουμε τον θύτη. Ο εκφοβισμός υπάρχει και πονά πολύ. Ας πάρουμε όλοι το μερίδιο ευθύνης που μας αναλογεί, γιατί αύριο το Bullying μπορεί να κτυπήσει και τη δική μας πόρτα.