«Για να υπάρχουν θύματα σημαίνει ότι υπάρχουν θύτες και το μήνυμα ''σπάσε τη σιωπή'' πρέπει να αλλάξει»

Η συγκλονιστική καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα θέμα που απασχολεί περισσότερες γυναίκες από όσες μπορούμε να φανταστούμε. Η Σοφία Μπεκατώρου βρήκε το κουράγιο και την δύναμη και μίλησε δημόσια για την πιο τραυματική -μάλλον- εμπειρία της ζωής της: την σεξουαλική παρενόχληση που δέχτηκε σε νεαρή ηλικία από παράγοντα του αθλήματος στο οποίο έχει διακριθεί. Η εν λόγω αποκάλυψη, η οποία ήρθε μόλις λίγες μέρες μετά από την σεξιστική επίθεση που είδαμε να δέχεται η Μέλανη Στέλιου εξαιτίας μιας άποψής της, έφερε τσουνάμι αποκαλύψεων και έδωσε θάρρος σε πολλές γυναίκες να μιλήσουν δημόσια για τα περιστατικά σεξουαλικής βίας που έχουν βιώσει. Την ίδια όμως στιγμή, η εξομολόγηση της Μπεκατώρου μάς έφερε αντιμέτωπους με μια ωμή αλήθεια: η κοινωνία μας για αρκετά χρόνια αγνοούσε τα θύματά της και τροφοδοτούσε με αυτό τον τρόπο τις πατριαρχικές αντιλήψεις και τους βιασμούς.

Λαμβάνοντας υπόψη τις απανωτές αποκαλύψεις και έχοντας στο μυαλό μας πως επιτέλους έφτασε η στιγμή η κοινωνία και το κράτος μας να ανοίξει τα αυτιά και τα μάτια τους και σταματήσουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο την σεξουαλική εκμετάλλευση, μιλήσαμε με την εμπειρογνώμονα σε θέματα Ισότητας Φύλων και Σύμβουλο του Υπουργού Εξωτερικών, κ. Τζόζη Χριστοδούλου ώστε να μάς ενημερώσει σχετικώς και να μάς παραθέσει την άποψή της για όσα συμβαίνουν.

H εμπειρογνώμονας σε θέματα Ισότητας Φύλων και Σύμβουλο του Υπουργού Εξωτερικών, κ. Τζόζη Χριστοδούλου 

Αναφερόμενη στο από πού πηγάζουν οι σεξιστικές συμπεριφορές και οι προσπάθειες για εξαναγκασμό σε ερωτική επαφή, η κ. Τζόζη Χριστοδούλου δηλώνει "από τις πατριαρχικές αντιλήψεις οι οποίες προδίδουν το «δικαίωμα» για τέτοιες πράξεις και δράσεις. Είναι ένας τρόπος εκδήλωσης των ιστορικά άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών ο οποίος οδηγεί σε σεξιστικές συμπεριφορές, σε βία συμπεριλαμβανομένου και σεξουαλική βία και τονίζει πως "για να υπάρχουν θύματα σημαίνει ότι υπάρχουν θύτες και το μήνυμά μας «σπάσε τη σιωπή» προσθέτει ακόμη ένα βάρος στα θύματα, χωρίς σε καμία περίπτωση να εννοώ ότι δεν πρέπει να μιλούν τα θύματα". Μεταξύ άλλων, η εμπειρογνώμονάς τονίζει πως "κράτος, πολιτεία και κοινωνία πρέπει να στέκονται δίπλα στα θύματα, να τα πιστεύουν και να τα στηρίζουν ουσιαστικά". Παράλληλα, θα πρέπει να παρέχουν "συστηματική ενημέρωση εκπαίδευση, υπηρεσίες και δομές ουσιαστικές, περισσότερη εμπιστοσύνη στα θύματα ότι υπήρξαν θύματα και ποινές στους θύτες. Να μην αμφιβάλλουμε να μη στιγματίζουμε". 

Καταρχάς, ας διευκρινίσουμε την διαφορά μεταξύ μια σεξιστικής επίθεσης με μια σεξουαλική παρενόχληση.
Η βάση του σεξισμού , της σεξιστικής επίθεσης, της σεξουαλικής παρενόχλησης της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών είναι ακριβώς η ίδια και οφείλεται κυρίως στις ιστορικά άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αυστηρά ομιλώντας στην έννοια του σεξισμού περιλαμβάνεται και η σεξουαλική παρενόχληση αφού σύμφωνα με την σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης ο σεξισμός συνιστά συνεχές βία (continuum of violence) δημιουργώντας ένα κλίμα εκφοβισμού, φόβου, διακρίσεων, αποκλεισμό, ανασφάλεια στη βάση του φύλου ενός άτομου και κυρίως κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Η σεξουαλική παρενόχληση όπως εξάλλου και ο σεξισμός αφορά την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη συμπεριφορά (δυσάρεστη και προσβλητική) που σχετίζεται με το φύλο ενός προσώπου και η οποία είναι σεξουαλικής φύσεως και εκφράζεται με λόγια ή πράξεις και έχει ως σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου δημιουργώντας ένα εχθρικό, εκφοβιστικό , εξευτελιστικό ή ταπεινωτικό, επιθετικό περιβάλλον. Η έννοια του σεξισμού είναι πιο ευρεία αφού μπορεί να μην αφορά σεξουαλική επίθεση αλλά άλλες μορφές όπως στο λόγο.

Μπορεί μια γυναίκα να καταγγείλει στην αστυνομία μια σεξιστική επίθεση;
Ναι μια γυναίκα μπορεί να καταγγείλει στην αστυνομία σεξιστική επίθεση. Σε περιπτώσεις όπου μια τέτοια επίθεση γίνεται στο χώρο εργασίας μπορεί να καταγγείλει σε επιθεωρητές/ τριες εργασίας, στο γραφείο της επιτρόπου διοικήσεως και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και στην περίπτωση όπου μια τέτοια επίθεση γίνει σε κρατικούς φορείς ή ημι-κρατικούς ή ομοσπονδίες ή στη βουλή μπορεί επίσης να γίνει και διοικητική έρευνα, ας μην το ξεχνάμε αυτό. Υπάρχουν και οι ΜΚΟ οι οποίοι μπορούν να καθοδηγήσουν και να προσφέρουν υπηρεσίες, όπως ο ΣΠΑΒΟ, Υπατεία, το Στίγμα και άλλοι.

Πόσο συχνός είναι κατά την άποψή σας ο σεξιστικός εκφοβισμός μέσω διαδικτύου;
Ο σεξιστικός εκφοβισμός, και οι σεξιστικές επιθέσεις μέσω διαδικτύου είναι πολύ συχνές και εξάλλου γι’ αυτό το λόγο η βουλή των αντιπροσώπων έχει προχωρήσει στην ποινικοποίηση και αυτής της μορφής σεξισμού. Με ευκολία, κρυμμένοι πίσω από ένα πληκτρολόγιο και τη λεγομένη ελευθερία του λόγου πολύ πιο εύκολα προβαίνουμε σε σεξιστικές επιθέσεις κατά γυναικών και κοριτσιών. Μάλλον μιλάμε για σεξιστική ελευθερία του λόγου.

Να μη ξεγελιόμαστε όμως επειδή παρουσιάζονται έντονα τα φαινόμενα του σεξισμού στο διαδίκτυο πως δεν είναι διάχυτός ο σεξισμός σε κάθε διάσταση της ζωής μας από την πολιτική, στα ΜΜΕ, το δρόμο, μέχρι και στο σπίτι. Δείτε πως μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, με πόσους έμφυλους στερεοτυπικούς ρόλους. Επίσης, με βάση μελέτη και κάποιες στατιστικές του Συμβουλίου της Ευρώπης που φαίνεται: 63% των γυναικών δημοσιογράφων στη Ευρώπη έχει υποστεί λεκτική βία στη βάση του φύλου τους, το 80% των γυναικών δήλωσε ότι έχει αντιμετωπίσει το φαινόμενου του «mansplaining” και του «manterrupting» στην εργασία, ενώ μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο 66% των κοριτσιών ηλικίας 16- 18 ετών έχει βιώσει ή παρατηρήσει τη χρήση σεξιστικού λόγου στο σχολείο.

Όσο αφορά τον διαδικτυακό σεξισμό παρόλο που δεν έχω υπόψη μου κάποια μελέτη σε σχέση με αριθμούς, υπάρχουν μελέτες που ακριβώς αναδεικνύουν το σεξισμό που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και ανησυχητικό είναι αυτό που συμβαίνει ανάμεσα σε νέα παιδιά και το σεξιστικό λόγο που χρησιμοποιούν ενάντια στα κορίτσια. Εξάλλου σεξιστικά σχόλια βλέπουμε καθημερινά σε πολλές ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Δεν είναι τυχαίο που και το Ευρωκοινοβούλιο τονίζει και την αυξητική τάση των σεξιστικών επιθέσεων στο διαδίκτυο και ζητεί από την Επιτροπή να λάβει μέτρα.

Πιστεύετε πως η κυπριακή κοινωνία και οι αρχές διαχειρίζονται ορθώς τις καταγγελίες για σεξιστικές συμπεριφορές; Αν όχι, τι χρειάζεται κατά την άποψή σας να γίνει.
Η νομοθεσία κατά του σεξισμού είναι πολύ πρόσφατη για να γνωρίζω εάν έχουν γίνει καταγγελίες για σεξιστικές συμπεριφορές στην αστυνομία. Εάν κρίνω από καταγγελίες που αφορούν σεξουαλική βία ενώ υπάρχει κάποια βελτιώσει έχουμε δρόμο να διανύσουμε μέχρι να φτάσουμε στην απόλυτα ορθή διαχείριση των καταγγελιών. Για να αναφερόμαστε και στα θετικά όμως, σημαντική είναι η δημιουργία του «Σπιτιού της Γυναίκας», ενός διατμηματικού επιστημονικού κέντρου υπηρεσιών για όλες τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε μορφή βίας. Ταυτόχρονα, τροχοδρομείται και το νομοσχέδιο για την πρόληψη και καταπολέμηση της βία κατά των γυναικών βασισμένο στη γνωστή Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας ενάντια των γυναικών και την ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης), που μέχρι σήμερα αποτελεί ένα μεγάλο κενό στο νομοθετικό μας πλαίσιο. Όταν ένα τέτοιο νομοσχέδιο υλοποιηθεί σε ολιστική βάση πιστεύω θα έχουμε θετικά αποτελέσματα, τόσο στην πρόληψη της βίας όσο και στην προστασία των θυμάτων.

 Όσο αφορά το σεξισμό, θα ήθελα επίσης να αναφέρω ότι στην περίπτωση όπου προχωρήσουν καταγγελίες στο δικαστήριο, οι παραδειγματικές ποινές προς τους θύτες θα παίξουν ρόλο αποτρεπτικό και προληπτικό. Αυτά όμως δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται αποσπασματικά. Δηλαδή, θα πρέπει να γίνονται συστηματικές εκστρατείες, να ενημερωθεί ο κόσμος τι σημαίνει σεξισμός, ότι ποινικοποιειται ενώ την ίδια ώρα δουλεύουμε συστηματικά, οριζόντια τόσο στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην πολιτεία και όλα τα επίπεδα, ενώ οι όποιες καταγγελίες διερευνώνται και όταν φτάσουν στο δικαστήριο να βλέπουμε αυτό που ανέφερα προηγουμένως, παραδειγματικές, αποτρεπτικές ποινές.  

 Μερίδα της κυπριακής κοινωνίας διαχειρίζεται σωστά τέτοιες πράξεις αλλά μεγάλη μερίδα επίσης της κοινωνίας πιστεύω ότι το διαχειρίζεται λάθος διαιωνίζοντας τέτοιου είδους διακρίσεις. Για παράδειγμα έχω διαβάσει κάποια αρνητικά σχόλια που αφορούσαν την περίπτωση της κας Μπεκατώρου από μερίδα της κοινωνίας. Η κα. Μπεκατώρου όπως και κάθε θύμα έχει η ίδια κάθε δικαίωμα πότε θα αποφασίσει να μιλήσει, όταν νιώσει η ίδια έτοιμη και ενδυναμωμένη. Δεν θυμήθηκε τώρα η κα Μπεκατώρου αλλά μάλλον δεν το έχει ξεχάσει ποτέ.  

Τι φανερώνει για την κοινωνία της Κύπρου - κατά την άποψή σας- το πρόσφατο περιστατικό σεξιστικής επίθεσης στο Facebook με αποδέχτη την Μέλανη Στέλιου;
Φανερώνει την άσχημη πλευρά της κυπριακής κοινωνίας η οποία είναι πνιγμένη από πατριαρχικές αντιλήψεις, μισογυνισμό και στερεότυπα.

Πού σταματάει το φλερτ και πού ξεκινάει η σεξουαλική παρενόχληση;
Το φλερτ σταματάει εκεί που το περιβάλλον που δημιουργείται είναι εχθρικό, εκφοβιστικό , εξευτελιστικό ή ταπεινωτικό, επιθετικό. Εκεί που μια γυναίκα όταν λέει όχι εννοεί όχι έστω και εάν έχει αρχίσει με ένα ναι. Εκεί που ο θύτης γνωρίζει πολύ καλά ότι έχει την εξουσία και πως η σχέση δεν θα είναι ίση.

Photo by Alexander Krivitskiy on Unsplash

 Τις τελευταίες μέρες ακούσαμε αρκετές γυναίκες να αποκαλύπτουν πως έπεσαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο της εργασίας τους και όχι μονο. Υπάρχει συγκεκριμένος τύπος γυναικών που παρενοχλούνται ή πρόκειται για ένα φαινόμενο που δεν κάνει διακρίσεις;

Ο σεξισμός, η παρενόχληση και η βία δεν κάνουν διακρίσεις. Μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε γυναικά και από τον οποιοδήποτε. Ο θύτης για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι ο εργοδότης μας, ο συνάδελφός μας, ο σύζυγός μας, ο γιος μας, ο πατέρας μας. 

Πώς πρέπει να αντιδράσει μια γυναίκα όταν αισθανθεί πως κάποιος στον χώρο εργασίας της θέλει να την εκμεταλλευτεί σεξουαλικά;
Η κάθε γυναίκα δεν είναι ρομπότ και πρέπει να αντιδράσει με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο. Δεν υπάρχει οδηγός. Θα πρέπει να υπάρχουν αυτές οι δομές ώστε να σε περίπτωση που συμβεί μια οποιαδήποτε μορφής βίας και σεξισμού, μια γυναίκα να νιώσει την ασφάλεια και να έχει την επιλογή να μιλήσει. Δεν είναι τα πιθανά θύματα που θα πρέπει να φοβούνται αλλά οι πιθανοί θύτες. Και εδώ θα ήθελα να σταθώ λίγό. Είναι καιρός να μιλήσουμε και για τους θύτες. Για να υπάρχουν θύματα σημαίνει ότι υπάρχουν θύτες και το μήνυμά μας «σπάσε τη σιωπή» προσθέτει ακόμη ένα βάρος στα θύματα, χωρίς σε καμία περίπτωση να εννοώ ότι δεν πρέπει να μιλούν τα θύματα. Αντίθετα. Ίσως όμως είναι η ώρα να αντιστρέψουμε ή μάλλον να προσθέσουμε στη συζήτηση το θύτη. Δηλαδή, η ερώτηση που θα πρέπει να υποβάλλουμε να είναι τι θα πρέπει να κάνουμε ώστε να σταματήσει η βία και η σεξουαλική βία και ο σεξισμός. Να ρωτήσουμε πόσους θύτες έχουμε, όχι μόνο πόσα θύματα και επιτέλους τι θα γίνει με αυτούς. Πως θα τους σταματήσουμε. Η απάντηση ενώ εύκολη στα χαρτιά χρειάζεται η βούληση, προϋπολογισμός και καλός σχεδιασμός για μια ολιστική προσέγγιση ώστε να αλλάξουμε αυτή την κουλτούρα, την κουλτούρα του βιασμού, της ανοχής, του μισογυνισμού, την σεξιστική κουλτούρα, η οποία πολλές φορές ξεκινά με ένα αστείο. Χρειαζόμαστε συστηματική εκπαίδευση από το νηπιαγωγείο για θέματα που αφορούν τις έμφυλες διακρίσεις, το σεβασμό, τα στερεότυπα, χρειάζεται συστηματική εκπαίδευση σε όλους τους χώρους εργασίας, στη βουλή, στον αθλητισμό, στο κράτος, δεν υπάρχει εξαίρεση. Χρειάζεται συστηματική ενημέρωση αξιοποιώντας όλα τα μέσα, χρειάζονται αποτρεπτικές και παραδειγματικές ποινές προς του θύτες. Πρέπει να κτίσουμε κουλτούρα μηδενικής ανοχής. Και αυτή κτίζεται μόνο εάν υπάρχει θέληση και μόνο όταν τεθεί το ζήτημα της ισότητας των φύλων ξεκάθαρη προτεραιότητα.

Λίγες μέρες μετά από την αποκάλυψη που έκανε η Σοφία Μπεκατώρου, επανήλθαν στο προσκήνιο οι υποθέσεις της Άντρης Ελευθερίου και της Ράνιας Ευριπίδου και ξεκίνησαν οι «καταγγελίες» για το ότι το κράτος δεν χειρίστηκε σωστά. Ποια είναι η άποψή σας;
Αποκάλυψε δημόσια η κα Ελευθέριου περί τα τέλη του Δεκεμβρίου και κανείς δεν αντέδρασε. Αυτό είναι μέρος της κουλτούρας της ανοχής. Για να απαντήσω όμως στην ερώτηση σας από τη στιγμή που δεν ένιωθε ασφάλεια να καταγγείλει αυτό μάλλον δείχνει την έλλειψη εμπιστοσύνης στις κρατικές αρχές και οφείλεται κυρίως στις αποτυχία μας να χειριστούμε σωστά τέτοια περιστατικά ιστορικά. Όταν θα δούμε να αποδίδετε δικαιοσύνη αφού όπως αντιλαμβάνομαι η κα Ελευθερίου προχώρησε σε καταγγελία τότε ίσως να μιλήσουμε για σωστή διαχείριση, έστω και αργά.

Τελικά, εν έτει 2021 υπάρχει ισότητα μεταξύ των φύλων;
Έχουμε σίγουρα βελτιωθεί. Όμως ενόσω υπάρχει η βία ενάντια των γυναικών συμπεριλαμβανομένου και του σεξισμού δεν μπορεί να υπάρξει η πλήρης και ουσιαστική ισότητα των φύλων.