Μαρία Καραμάνου
Ένας από τους πιο αγαπημένους πασχαλινούς θεσμούς που δεν συναντάμε συχνά στην Αθήνα είναι τα κάλαντα του Λαζάρου. Το Σάββατο του Λαζάρου, το οποίο πέφτει την προηγούμενη εβδομάδα πριν από την Κυριακή των Βαΐων, αποτελεί μια μοναδική παράδοση που επιζεί σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, αλλά δεν είναι τόσο διαδεδομένη στην πρωτεύουσα.
Τα παιδιά, κυρίως τα κορίτσια, ξυπνούν νωρίς το Σάββατο του Λαζάρου για να ετοιμάσουν τα κάλαντα ή αλλιώς τα «Λαζαρικά». Αυτά τα κάλαντα είναι μικρές ποιητικές συνθέσεις που αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου από τους νεκρούς και εκφράζουν τις προσδοκίες για την προσεχή Άνοιξη. Τα παιδιά περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας αυτά τα κάλαντα και εύχοντας καλή Άνοιξη και καλή τύχη.
Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μέρα του θανάτου και της ζωής. Σε κάποια χωριά μάλιστα μερικοί αγρότες δεν μαζεύουν καν τη σοδιά τους γιατί φοβούνται ότι οι καρποί της γης έχουν τον θάνατο μέσα τους.
Η παράδοση αυτή συνήθως συνοδεύεται από μια αίσθηση ελπίδας και ανανέωσης, καθώς η Άνοιξη φέρνει μαζί της την αναγέννηση της φύσης και της ζωής. Το Σάββατο του Λαζάρου είναι ένας προάγγελος της Άνοιξης και οι παραδόσεις που συνοδεύουν αυτή την ημέρα βοηθούν στη δημιουργία μιας θετικής και αισιόδοξης ατμόσφαιρας.
Στις πόλεις, οι παραδόσεις δεν είναι τόσο εμφανείς, αλλά σε πολλές επαρχιακές περιοχές συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικό μέρος της παραδοσιακής κουλτούρας και του κοινωνικού βίου. Τα κάλαντα του Λαζάρου είναι μια όμορφη παράδοση που μας θυμίζει τη σημασία της ανανέωσης και της ελπίδας σε κάθε νέα αρχή.
Η παράδοση των λαζαρικών αναδεικνύει ένα μοναδικό έθιμο που αποτελεί μέρος του πολιτιστικού πλούτου της Ελλάδας. Καθώς τα λαζαράκια περιπλανώνται από σπίτι σε σπίτι, εκτελώντας τα καθιερωμένα τραγούδια τους και δέχοντας φιλοξενία στη μορφή αυγών ή άλλων δώρων, ενισχύουν την αίσθηση της κοινότητας και της αλληλεγγύης.
Τα κάλαντα του Λαζάρου
Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε των Βαγιών η εβδομάδα.
Ξύπνα Λάζαρε και μην κοιμάσαι,
ήρθε η μέρα σου και η χαρά σου.
Πού ήσουν Λάζαρε; Πού ήσουν κρυμμένος;
Κάτω στους νεκρούς, σαν πεθαμένος.
Δε μου φέρνετε, λίγο νεράκι,
που 'ν' το στόμα μου πικρό φαρμάκι.
Δε μου φέρνετε λίγο λεμόνι,
Που 'ν' το στόμα μου, σαν περιβόλι.
Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε η Κυριακή που τρων’ τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι,
ήρθε η μάνα σου από την πόλη,
σου ’φέρε χαρτί και κομπολόι.
Γράψε Θόδωρε και συ Δημήτρη,
γράψε Λεμονιά και Κυπαρίσσι.
Το κοφνάκι μου θέλει αυγά,
κι η τσεπούλα μου θέλει λεφτά.
Βάγια, Βάγια και Βαγιώ.
τρώνε ψάρι και κολιό.
Και την άλλη Κυριακή,
τρώνε το ψητό τ’ αρνί.
Στη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία και τη Θράκη, το έθιμο των λαζαρικών συμμετείχαν μόνο κορίτσια, γνωστές ως «Λαζαρίνες», τα οποία βρίσκανε σε αυτή την παράδοση την ευκαιρία να γίνουν γνωστές στην κοινότητα και να εκδηλώσουν την επιθυμία τους να γίνουν υποψήφιες νύφες.
Για τον «Λάζαρο», οι κοπέλες χρησιμοποιούσαν διάφορα αντικείμενα ως αναπαράσταση του νεκρού. Σε ορισμένες περιοχές, κρατούσαν έναν ξύλινο κόπανο, ενδυμένο με πανιά, παρόμοιο με ένα μωρό. Σε άλλες περιοχές, χρησιμοποιούσαν μία πολύχρωμη κούκλα, έναν καλαμένιο σταυρό, τα οποία διακοσμούσαν με κορδέλες και λουλούδια.
Στη Σκύρο, για παράδειγμα, οι κοπέλες χρησιμοποιούσαν μια τρυπητή κουτάλα, γνωστή ως «σιδεροχουλιάρα». Στις τρύπες της κουτάλας τοποθετούσαν άσπρα πουλιά και κόκκινα γαρίφαλα, σχηματίζοντας ένα πρόσωπο. Έπειτα, τοποθετούσαν ξύλινα χέρια και του έδιναν ένα πουκάμισο ή ένα μωρουδίστικο ρούχο, και έτσι ο «Λάζαρος» ήταν έτοιμος να συμμετάσχει στο έθιμο.
Δείτε το βίντεο:
