Μαρία Σάββα
Αυτές και άλλες ερωτήσεις θέσαμε στην Δρ. Ελισάβετ Κιούρτη, Ακαδημαϊκό με ειδίκευση στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες και διευθύνουσα σύμβουλο της Humane Technology, καθώς και στην παιδοψυχολόγο Δρ. Δέσποινα Θεμιστοκλέους, με αφορμή τη σειρά που έχει γίνει παγκόσμιος viral.
Η αυξημένη ψηφιακή χρήση μεταξύ των παιδιών και των εφήβων αποτελεί σημαντική πηγή άγχους για τους γονείς. Η πρόσφατη σειρά του Netflix «Adolescence» αγγίζει τους χειρότερους φόβους των γονιών, με την ιστορία να ακολουθεί ένα 13χρονο αγόρι που κατηγορείται για τη δολοφονία ενός συμμαθητή του.
Με κάθε επεισόδιο να είναι γυρισμένο σε ένα συνεχόμενο μονοπλάνο, η ιστορία εκτυλίσσεται σε πραγματικό χρόνο καθώς οι κύριοι χαρακτήρες -γονείς, αστυνομικοί, ψυχολόγοι- αναζητούν απαντήσεις στον απόηχο μιας συγκλονιστικής τραγωδίας. Ποιος είναι πραγματικά υπεύθυνος; Γιατί συνέβη; Θα μπορούσε να είχε αποτραπεί;
Έχοντας πάνω από 66.3 εκατομμύρια προβολές τις πρώτες τέσσερις ημέρες προβολής, η μίνι σειρά εμπνεύστηκε από την επικράτηση του εγκλήματος με μαχαίρια και τις βίαιες επιθέσεις σε κορίτσια από έφηβα αγόρια στη Βρετανία.
Το «Adolescence», που έχει καθηλώσει το κοινό παγκοσμίως με την αυθεντική του απεικόνιση της εφηβείας, είναι γεμάτο από συμβολισμούς και υπονοούμενα, τα οποία κάποιοι πιο προσεκτικοί θεατές εντόπισαν και άρχισαν να συζητούν. Από έξυπνα τοποθετημένες αναφορές στην ποπ κουλτούρα μέχρι υποβόσκοντα νοήματα στις σχέσεις των χαρακτήρων, η σειρά έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει απ’ όσα φαίνονται με την πρώτη ματιά.
Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι, τι γίνεται μετά την παρακολούθηση μίας τέτοιας σειράς, ειδικά εάν είσαι γονέας ενός έφηβου γιου που πιθανό να έχει κάθε μέρα για συντροφιά το τηλέφωνό του. Πρέπει να κάνεις κάτι διαφορετικά; Να ελέγχεις τις συσκευές του παιδιού σου; Ή να του έχεις εμπιστοσύνη και όπου βγει;
Απαντώντας στο εν λόγω ερώτημα η Δρ. Θεμιστοκλέους αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο είναι καλό οι γονείς που παρακολούθησαν το «Adolescence»: «Θα πρότεινα στους γονείς να χρησιμοποιήσουν τη σειρά όχι εκφοβιστικά προς τα παιδιά τους, αλλά όντως ως μια πρόσκληση για συζήτηση σχετικά με το τι θα ήθελαν να έχουν διαφορετικά στη σχέση τους, τι θα ήθελαν να κάνουν οι γονείς τους για να νιώθουν περισσότερη ασφάλεια ή για να τους εμπιστευτούν περισσότερο και να μοιράζονται τις ανάγκες και τους προβληματισμούς τους έγκαιρα, ώστε να μπορούν να τους βοηθήσουν να καταφύγουν σε υγιείς τρόπους επίλυσης των προβλημάτων τους. Είναι καλό οι γονείς να θυμούνται ότι η περίοδος της εφηβείας ενέχει την τεράστια ανάγκη του εφήβου για αυτονομία, επομένως θα πρότεινα να συζητήσουν μαζί τους περισσότερο με μια διάθεση να ακούσουν και να κατανοήσουν το παιδί τους, παρά να το συμβουλεύσουν και να το καθοδηγήσουν».
Πέρα από τους προβληματισμούς που παρουσιάστηκαν να έχουν οι έφηβοι στη σειρά, η Δρ. Θεμιστοκλέους μιλώντας από δική της επαγγελματική εμπειρία αποκάλυψε τους συχνούς προβληματισμούς που έχουν αρκετοί έφηβοι. «Οι έφηβοι συχνά προβληματίζονται για την ικανότητα ένταξης τους στις ομάδες συνομηλίκων, το κατά πόσο θα είναι αποδεκτοί ή αν θα αποκλειστούν κοινωνικά. Πολλές φορές χρειάζεται να προβούν σε πράξεις που δεν θεωρούν ορθές (πχ σκασιαρχείο, κάπνισμα, προκλητικές/παραβατικές συμπεριφορές), ώστε να μην διαφοροποιηθούν από την ομάδα των συνομηλίκων.
Επιπρόσθετα πολλοί έφηβοι βιώνουν έντονο άγχος και ανησυχίες για τις επιδόσεις τους μαθησιακά. Αν νιώσουν ματαίωση και απογοήτευση πολλές φορές παραιτούνται και παρουσιάζουν πτώσεις στους βαθμούς, γεγονός που προβληματίζει, ανησυχεί και κινητοποιεί τους γονείς να διερευνήσουν τι συμβαίνει.
Τέλος, παρατηρούνται αυξημένα περιστατικά αυτοτραυματισμών στην ομάδα των εφήβων. Οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές είναι ένας τρόπος να εξωτερικεύσουν και να εκφράσουν τον εσωτερικό τους πόνο, τον οποίο κάποιες φορές δεν μπορούν να επεξηγήσουν από πού προέρχεται, ενώ άλλες τον αποδίδουν σε δυσκολίες που βιώνουν στο οικογενειακό πλαίσιο, με τους φίλους, με τις μαθησιακές επιδόσεις, και τελευταίως πολύ πιο συχνά σε εσωτερικές και κοινωνικές συγκρούσεις που βιώνουν σχετικά με τη σεξουαλική τους ταυτότητα».
Είναι όμως η σειρά όσο ρεαλιστική πιστεύουμε; Η Δρ. Ελισάβετ Κιούρτη μιλώντας για τα τις συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες των εφήβων σχολίασε: «Η συγκεκριμένη σειρά επιχειρεί να διερευνήσει τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον εφηβικό κόσμο και το ευρύτερο κοινωνικό σύστημα μέσα στο οποίο αυτός εντάσσεται. Δεν περιορίζεται απλώς στην παρουσίαση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι, αλλά σκιαγραφεί με δεξιοτεχνία τη σύγχυση, τις συγκρούσεις και τις πολυπλοκότητες που χαρακτηρίζουν ένα ολόκληρο κοινωνικό σώμα. Οι ζωές των χαρακτήρων μπλέκονται σε ένα πυκνό αφηγηματικό δίκτυο, όπου τίποτα δεν παραμένει απομονωμένο ή απλό. Μέσα από αυτήν τη σύνθετη απεικόνιση, η σειρά αναδεικνύει την ανάγκη για διαγενεακή επικοινωνία, ενσυναίσθηση και αναγνώριση του Άλλου, υπερβαίνοντας το συνηθισμένο στερεότυπο του ‘’χάσματος των γενεών’’».
Πέραν από τους γονείς όμως που σίγουρα είναι καλό να παρακολουθήσουν και να καταλάβουν αυτή τη σειρά, η Δρ. Κιούρτη υποστηρίζει πως η σειρά μπορεί να βοηθήσει τους έφηβους που θα την παρακολουθήσουν. «Η εν λόγω σειρά λειτουργεί ως ένα πολυεπίπεδο πολιτισμικό κείμενο που αντικατοπτρίζει κοινωνικές και ψυχοσυναισθηματικές πραγματικότητες, δίνοντας φωνή σε εμπειρίες που συχνά αποσιωπώνται ή απλοποιούνται στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μέσα από τη δραματουργική της σύνθεση και την πολυτροπική της αφήγηση, μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για ουσιαστικό διάλογο με τους εφήβους, όχι με στόχο τη διδαχή, αλλά την ενεργοποίηση της ενσυναίσθησης και της κριτικής σκέψης. Ειδικά στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ορισμένα αποσπάσματα της σειράς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως πολυτροπικά κείμενα, προσφέροντας πλούσιο υλικό για ανάλυση θεμάτων ταυτότητας, σχέσεων, κοινωνικών συγκρούσεων και συναισθηματικής νοημοσύνης, μέσα από μια παιδαγωγική οπτική που ενθαρρύνει την κριτική σκέψη και τη διαλογική προσέγγιση».
Το Adolecence ήταν μία σειρά γεμάτη δυνατές σκηνές με κρυμμένα ή και φανερά νοήματα, με μια από τις αγαπημένες σκηνές του κοινού να είναι φυσικά η τελευταία σκηνή με το ξέσπασμα του πατέρα, όπως επίσης και ολόκληρο το τρίτο επεισόδιο.
Η Δρ. Κιούρτη μοιράζεται μαζί μας την αγαπημένη της σκηνή από τη σειρά. «Η σκηνή που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα και συμπυκνώνει το συναισθηματικό φορτίο της αφήγησης θεωρώ είναι το φινάλε του δεύτερου επεισοδίου, κατά το οποίο ο πατέρας του έφηβου τοποθετεί λουλούδια, συνοδευόμενος από το μουσικό κομμάτι Fragile. Το τραγούδι αποκτά ιδιαίτερη σημειολογική αξία καθώς αποδίδεται από τη χορωδία του σχολείου της σειράς, αλλά και από την έφηβη ηθοποιό που έχει δολοφονηθεί. Οι στίχοι του τραγουδιού φωτίζουν την ευαλωτότητα της ανθρώπινης μας ύπαρξης και υπογραμμίζουν τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην εσωτερική τρυφερότητα και τη βία του εξωτερικού κόσμου. Η σκηνή αυτή αναδεικνύει κατά την άποψη/οπτική μου με ποιητικό τρόπο το κεντρικό νόημα της σειράς: την εύθραυστη φύση των ανθρώπινων δεσμών και την επιτακτική ανάγκη για κατανόηση, σύνδεση και ανθρωπιά».
«Κατά την άποψη μου, η πιο δυνατή σκηνή της σειράς ήταν κατά την έναρξη, ο τρόπος όπου έγινε η σύλληψη του εφήβου. Πιστεύω ότι αυτή η σκηνή ταρακούνησε πολλούς γονείς, όχι κατ’ ανάγκη για το τι έβλεπαν, αλλά για το πόσο πιθανόν να έκαναν συνδέσεις για τα δικά τους παιδιά. Μόνο και μόνο η σκέψη του να συμβεί κάτι αντίστοιχο στο δικό τους παιδί, προκαλεί αυτόματα ένα τεράστιο φόβο και μια μεγάλη ανασφάλεια, την οποία ακολουθούν πολλές σκέψεις όπως είμαι καλός γονέας; Βιώνει και το παιδί μου αντίστοιχες συνθήκες; Γνωρίζω καλά το παιδί μου; Είμαι κοντά του όσο χρειάζεται; Θα μπορούσε το παιδί μου να φτάσει σε αυτό το σημείο;», αναφέρει η Δρ. Δέσποινα Θεμιστοκλεους.
Εν κατακλείδα, η σειρά τελειώνει με τους γονείς του Jamie να κλαίνε αγκαλιασμένοι και τον πατέρα του να μπαίνει στο δωμάτιό ξεσπώντας ακόμη περισσότερο. Και ενώ οι γονείς του πρωταγωνιστή ρίχνουν ευθύνες στους εαυτούς τους η απορία μας είναι, πώς επηρεάζουν οι κοινωνικοί παράγοντες (οικογένεια, φίλοι, σχολείο) την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη ενός εφήβου; Πώς καταλήγει ένας έφηβος να γίνεται δολοφόνος;
«Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι κάθε άνθρωπος αναπτύσσει χαρακτηριστικά και συμπεριφορές όπου 50% προέρχονται από βιολογικούς/ κληρονομικούς παράγοντες και 50% από το τι προσλαμβάνει από το περιβάλλον τους. Επομένως κοινωνικοί παράγοντες όπως η οικογένεια, οι φίλοι, το σχολείο παίζουν σημαντικό παράγοντα στη ψυχοσύνθεση ενός εφήβου, ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου, δηλαδή χαρακτηριστικά που φέρνει μαζί του από τη γέννηση του. Όλοι θα μπορούσαμε να πούμε ότι εν δυνάμει θα μπορούσαμε να είμαστε οτιδήποτε, ακόμα και δολοφόνοι, εάν κάποια χαρακτηριστικά μας, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορούν να βγουν στην επιφάνεια και να εκδηλωθούν. Επιπρόσθετα, υπάρχει και ο παράγοντας ανάληψης ευθύνης. Κάθε γονέας, εκπαιδευτικός, φίλος έχει πρόσβαση στο τι θα πει σε έναν έφηβο, δεν έχει όμως πρόσβαση στο τι θα επιλέξει ο έφηβος να το κάνει, πώς δηλαδή θα το αξιοποιήσει. Εδώ έγκειται και το μερίδιο ευθύνης που μπορεί να αποδοθεί στις συμπεριφορές που επιλέγει να παρουσιάσει ένας έφηβος. Τέλος, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε στοιχεία ψυχοπαθολογίας που μπορεί να υπάρχουν και να χρήζουν πιο εξειδικευμένης παρέμβασης, καθώς μπορεί να διαδραματίζουν ρόλο στην παρουσία συγκεκριμένων συμπεριφορών στους εφήβους», αναφέρει λεπτομερώς η Δρ. Δέσποινα Θεμιστοκλέους.
