Αφροδίτη Δερματά
Στην Ελλάδα την τελευταία 4ετία σημειώθηκαν 124 γυναικοκτονίες, οι 16 μέσα στο 2024. Αντίστοιχα στην Κύπρο την τελευταία πενταετία έχουν σημειωθεί 22 γυναικοκτονίες και 12.000 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.
Τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας περιγράφουν τη ραγδαία αύξηση περιστατικών ενδο-οικογενειακής μέσα σε διάρκεια ενός έτους, δηλαδή από τον Ιανουάριο του 2023 μέχρι τον φετινό Νοέμβριο. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, τους δέκα πρώτους μήνες του 2023, σημειώθηκαν 9.860 περιστατικά, ενώ το 2024 και για το ίδιο διάστημα τα περιστατικά σχεδόν διπλασιάστηκαν, έφτασαν τα 18.427. Σχεδόν διπλασιάστηκε και ο αριθμός των συλληφθέντων, καθώς φέτος καταγράφηκαν 11.308, ενώ πέρσι και για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα οι συλλήψεις στο σύνολό τους ήταν 6.453 άτομα.
Με αφορμή τις τρομακτικές στατιστικές η Ψυχολόγος – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια Θέκλα Βασιλείου μας αναλύει το προφίλ των γυναικοκτόνων!
Ποιο είναι το προφίλ των γυναικοκτόνων και ποιος είναι ο ρόλος που παίζει η οικογένεια που μεγαλώνουν;
Το προφίλ των ανδρών που διαπράττουν γυναικοκτονίες συχνά περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση και έντονη ανάγκη για έλεγχο και κυριαρχία στη σχέση. Αυτοί οι άντρες έχουν συχνά μεγαλώσει σε οικογένειες όπου οι σχέσεις ήταν δυσλειτουργικές, με επικρατούσα τη βία, την παραμέληση ή την τοξικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις. Μπορεί να έχουν εκτεθεί σε ενδοοικογενειακή βία είτε ως θεατές είτε ως θύματα, κάτι που ενισχύει την ιδέα ότι η αγάπη ή η οικειότητα συνοδεύεται από έλεγχο και επιβολή. Σε τέτοιες οικογένειες, οι γονείς μπορεί να εκφράζουν πεποιθήσεις που συνδέουν την αρρενωπότητα με την κυριαρχία και την υποταγή της γυναίκας, ενισχύοντας περαιτέρω την ανάγκη για έλεγχο. Η έλλειψη συναισθηματικής στήριξης και η παρουσία συνεχούς κριτικής ή κακοποίησης μπορούν επίσης να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας βίαιης και κυριαρχικής προσωπικότητας. Ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός στη διαμόρφωση αυτών των χαρακτηριστικών, καθώς ενισχύονται ή καθίστανται αποδεκτά μέσα από τα πρότυπα συμπεριφοράς που υιοθετούνται και μεταδίδονται. Να σημειώσουμε όμως ότι η οικογένεια δεν είναι το μοναδικό πλαίσιο που διαμορφώνει τέτοιες συμπεριφορές. Το ίδιο το κοινωνικό πλαίσιο με τις νόρμες τις εκάστοτε μικροκοινωνίας, η κουλτούρα της τοξικής αρρενοπώτητας και ατομικά χαρακτηριστικά ή προβλήματα, επηρέαζουν επίσης.
Τι είναι αυτό το οποίο ενεργοποιεί τον δολοφονικό νου του άντρα που διαπράττει γυναικοκτονία;
Η ενεργοποίηση του δολοφονικού νου ενός άνδρα που διαπράττει γυναικοκτονία συνήθως συνδέεται με την αίσθηση ότι χάνει τον έλεγχο πάνω στη γυναίκα ή στη σχέση. Συχνά, οι άνδρες αυτοί νιώθουν έντονα συναισθήματα ζήλιας, εγκατάλειψης ή απόρριψης, τα οποία ενισχύουν την αίσθηση ότι η ζωή τους χάνει τη σταθερότητά της. Η ένταση αυτών των συναισθημάτων μπορεί να τους οδηγήσει σε ακραία βία, καθώς αντιλαμβάνονται τη σύντροφό τους ως πηγή της αποτυχίας τους ή της ταπείνωσής τους. Συγκεκριμένα, όταν νιώθουν ότι η γυναίκα τους τους απορρίπτει ή όταν εκείνη προσπαθεί να απομακρυνθεί, το αίσθημα απώλειας ελέγχου γίνεται αφόρητο, οδηγώντας σε πράξεις ακραίας επιθετικότητας και βίας. Η ανάγκη για αποκατάσταση της κυριαρχίας, μαζί με τον θυμό και την απελπισία, πυροδοτούν μια δολοφονική αντίδραση που εκφράζει την απόλυτη ανάγκη τους για έλεγχο.
Πώς μπορούν να γίνουν αντιληπτές οι χειριστικές προσωπικότητες, ώστε να απομακρυνθούν εγκαίρως τα εν δυνάμει θύματα;
Οι χειριστικές προσωπικότητες συνήθως δείχνουν συγκεκριμένα σημάδια, τα οποία μπορούν να γίνουν αντιληπτά από τους άλλους. Αυτά τα άτομα ασκούν έλεγχο στις σχέσεις τους μέσω συνεχούς ελέγχου και απομόνωσης του συντρόφου τους. Μπορεί να προσπαθούν να κατηγορούν συνεχώς το θύμα για τα προβλήματα στη σχέση, να είναι υπερβολικά κτητικοί και να εμφανίζουν απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά τους – από εξαιρετικά γοητευτικοί, σε ψυχροί και επικριτικοί. Επιπλέον, συχνά προσπαθούν να απομονώσουν το άτομο από το υποστηρικτικό του περιβάλλον, ώστε να έχουν απόλυτο έλεγχο στη ζωή του. Επίσης, τείνουν να εμφανίζουν έντονη ζήλια και ανασφάλεια, χρησιμοποιώντας αυτές τις συναισθηματικές εκδηλώσεις ως δικαιολογία για τον έλεγχό τους.
Ποιο είναι το προφίλ των γυναικών που μπλέκουν με τέτοιου είδους άντρες;
Οι γυναίκες που εμπλέκονται σε σχέσεις με χειριστικούς ή κακοποιητικούς άντρες συχνά έχουν κοινά ψυχολογικά χαρακτηριστικά ή εμπειρίες ζωής, χωρίς όμως αυτό να είναι ούτε απόλυτο ούτε απαραίτητο. Μπορεί να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, που τις καθιστά πιο επιρρεπείς σε σχέσεις εξάρτησης. Συχνά έχουν αναπτυξεί δυσλειτουργικά μοτίβα στον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους, έχοντας βιώσει κακοποίηση ή παραμέληση στην παιδική τους ηλικία, γεγονός που έχει διαμορφώσει την αντίληψή τους για τις σχέσεις. Μπορεί να έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου η βία ή ο συναισθηματικός έλεγχος ήταν κάτι φυσιολογικό, και έτσι επαναλαμβάνουν αυτό το μοτίβο στην ενήλικη ζωή τους. Πολλές φορές έλκονται από άνδρες που στην αρχή φαίνονται προστατευτικοί ή γοητευτικοί, αλλά στη συνέχεια αποκαλύπτουν την ανάγκη τους για έλεγχο. Σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τα πρώτα σημάδια χειριστικότητας ή βίας, γιατί η συμπεριφορά του συντρόφου τους μπορεί να τους φαίνεται σαν "έντονη αγάπη" ή "προστατευτική συμπεριφορά". Ας μην ξεχνάμε ότι οι κακοποιητικές σχέσεις δεν είναι κακοποιητικές από την πρώτη μέρα. Η ελεγκτικότητα και η κτητικότητα εκφράζονται και κτίζονται σιγά-σιγά.
Ποιες είναι οι πρώιμες ενδείξεις ενός εν δυνάμει γυναικοκτόνου;
Οι πρώιμες ενδείξεις ότι κάποιος άνδρας μπορεί να εξελιχθεί σε γυναικοκτόνο συνήθως περιλαμβάνουν ακραία ζήλια και κτητικότητα. Αυτοί οι άνδρες συχνά επιδιώκουν να ελέγχουν όλες τις πτυχές της ζωής της συντρόφου τους, από τις κοινωνικές της επαφές μέχρι τις καθημερινές της αποφάσεις. Η ανάγκη τους για πλήρη εξουσία εκφράζεται μέσω ξαφνικών ξεσπασμάτων θυμού και βίας, ακόμη και για μικρά γεγονότα που τους κάνουν να νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο. Παράλληλα, εκδηλώνουν υποτιμητικές παρατηρήσεις, μειώνοντας την αυτοεκτίμηση της συντρόφου τους και δημιουργώντας την αίσθηση ότι εκείνη “φταίει” για τα ξεσπάσματά του. Η απομόνωση της συντρόφου από το οικογενειακό και φιλικό της περιβάλλον είναι ένα ακόμη ανησυχητικό σημάδι, καθώς στοχεύουν στη δημιουργία πλήρους εξάρτησης και απομόνωσης.
Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα όταν νιώσει ότι κινδυνεύει;
Όταν μια γυναίκα νιώσει ότι κινδυνεύει, το πιο σημαντικό βήμα είναι να εμπιστευτεί το ένστικτό της και να λάβει σοβαρά υπόψη της τα σημάδια κινδύνου. Πρέπει να μιλήσει σε άτομα εμπιστοσύνης, όπως φίλους, οικογένεια ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας, και να αναζητήσει υποστήριξη. Η προετοιμασία ενός σχεδίου διαφυγής είναι κρίσιμη, ειδικά αν οι ενδείξεις κινδύνου ενταθούν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τον σχεδιασμό του πώς και πού μπορεί να πάει αν χρειαστεί να φύγει γρήγορα. Παράλληλα, μπορεί να είναι βοηθητικό να κρατά αποδεικτικά στοιχεία (όπως μηνύματα ή emails) που αποδεικνύουν απειλητική ή βίαιη συμπεριφορά του συντρόφου. Τέλος, η επικοινωνία με οργανισμούς που παρέχουν υποστήριξη σε θύματα κακοποίησης μπορεί να της προσφέρει καθοδήγηση για το πώς να απομακρυνθεί με ασφάλεια από μια επικίνδυνη κατάσταση και να προστατεύσει τον εαυτό της.
Στην Κύπρο, υπάρχουν διάφοροι οργανισμοί και υπηρεσίες που παρέχουν υποστήριξη σε γυναίκες που βιώνουν κακοποίηση ή νιώθουν ότι κινδυνεύουν. Οι κύριοι οργανισμοί στους οποίους μπορεί να απευθυνθεί μια γυναίκα περιλαμβάνουν:
Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ)
Ο ΣΠΑΒΟ προσφέρει 24ωρη τηλεφωνική γραμμή βοήθειας για γυναίκες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία. Παρέχει επίσης καταφύγια για γυναίκες και τα παιδιά τους που χρειάζονται άμεση προστασία και απομάκρυνση από επικίνδυνες καταστάσεις.
Τηλεφωνική γραμμή βοήθειας: 1440
Ιστότοπος: www.domviolence.org.cy
Αστυνομία Κύπρου - Τμήμα Βίας στην Οικογένεια
Η Αστυνομία διαθέτει εξειδικευμένο τμήμα για την αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια και για την προστασία των θυμάτων. Οι γυναίκες μπορούν να καταγγείλουν την κακοποίηση και να λάβουν άμεση προστασία μέσω του τμήματος αυτού.
Γιατί δεν φεύγουν οι γυναίκες από αυτές τις σχέσεις;
Υπάρχουν πολλοί και πολύπλοκοι λόγοι που εμποδίζουν τις γυναίκες να απομακρυνθούν, και οι περισσότεροι από αυτούς σχετίζονται με ψυχολογικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες.
Ένας από τους κύριους λόγους είναι η συναισθηματική εξάρτηση που έχει δημιουργηθεί με τον κακοποιητή. Σε πολλές περιπτώσεις, οι γυναίκες αγαπούν τον σύντροφό τους και ελπίζουν ότι θα αλλάξει ή ότι οι καλές στιγμές θα επιστρέψουν. Ο κακοποιητής συχνά επιδεικνύει χειριστική συμπεριφορά, εναλλάσσοντας περιόδους κακοποίησης με περιόδους αγάπης, κάνοντας το θύμα να πιστεύει ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί. Αυτή η τακτική, γνωστή ως "κύκλος της κακοποίησης", προκαλεί σύγχυση και συναισθηματική αστάθεια στη γυναίκα, καθιστώντας τη δύσκολο να δει ξεκάθαρα την πραγματική φύση της σχέσης.
Ο φόβος είναι ένας άλλος πολύ ισχυρός παράγοντας. Πολλές γυναίκες φοβούνται ότι αν φύγουν, ο κακοποιητής τους θα τις κυνηγήσει ή θα τους κάνει κακό, και δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις αυτός ο φόβος είναι δικαιολογημένος. Ο κίνδυνος αυξάνεται όταν η γυναίκα αποφασίζει να απομακρυνθεί, καθώς οι κακοποιητές συχνά γίνονται πιο βίαιοι σε αυτή την κρίσιμη στιγμή.
Οι γυναίκες μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν οικονομικά εμπόδια. Πολλές εξαρτώνται οικονομικά από τον σύντροφό τους, κάτι που τις δυσκολεύει να φύγουν, ειδικά αν έχουν παιδιά και δεν έχουν άλλες οικονομικές πηγές ή υποστήριξη. Η οικονομική ανασφάλεια μπορεί να προκαλέσει ανησυχίες για το πώς θα φροντίσουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους μετά την απομάκρυνση.
Ο κοινωνικός στιγματισμός και η πίεση από την οικογένεια ή τους φίλους παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Μερικές γυναίκες ανησυχούν για το τι θα πει η κοινωνία ή οι δικοί τους άνθρωποι, ειδικά αν η κακοποίηση δεν είναι εμφανής στους άλλους. Σε ορισμένες κουλτούρες, υπάρχει έντονη πίεση να παραμείνει κανείς στον γάμο, ακόμα κι αν είναι κακοποιητικός.
Τέλος, οι γυναίκες μπορεί να έχουν υποστεί ψυχολογική κακοποίηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, που οδηγεί στη μείωση της αυτοεκτίμησής τους και στην αίσθηση ότι δεν αξίζουν καλύτερη μεταχείριση ή ότι δεν θα καταφέρουν να τα καταφέρουν μόνες τους. Η συνεχής υποτίμηση και η συναισθηματική κακοποίηση από τον κακοποιητή δημιουργούν μια αίσθηση αδυναμίας και παγίδευσης, κάνοντάς τες να νιώθουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή.
Συνολικά, το να φύγει μια γυναίκα από μια κακοποιητική σχέση δεν είναι απλό και απαιτεί μεγάλο ψυχολογικό θάρρος, καθώς και υποστήριξη από το κοινωνικό και οικογενειακό της δίκτυο. Οι γυναίκες δυσκολεύονται να φύγουν γιατί βρίσκονται σε εξαιρετικά περίπλοκες καταστάσεις που απαιτούν κατανόηση και υποστήριξη.
Θέκλα Βασιλείου
Ψυχολόγος – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Γραμματέας Παγκύπριου Συνδέσμου Ψυχοθεραπευτών (ΠΣΨΘ)
