Αφροδίτη Δερματά
Σεπτέμβρης...πάντα ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου μου φέρνει στο νου δυο εικόνες, τα μελαγχολικά μάτια της Έλλης Λαμπέτη και την καταστροφή της Σμύρνης. Αν υποθέσουμε ότι ζούμε παραπάνω από μια ζωές, τότε είμαι απολύτως σίγουρη ότι στην προηγούμενη ζωή μου ζουσα στην Σμύρνη και με κάποιον τρόπο είχα κάποια σχέση με την Έλλη Λαμπέτη. Όταν διαβάζω βιβλίο, όταν βλέπω ντοκιμαντέρ ή κάποια ταινία που διαδραματίζεται στην Σμύρνη νιώθω έντονη συναισθηματική φόρτιση. Σαν να έχω ζήσει εκεί, σαν να μου ξυπνάνε μνήμες από εκείνη την εποχή. Το ίδιο συμβαίνει και βλέποντας κάποια ταινία της Έλλης Λαμπέτη, διαβάζοντας γι’ αυτήν ή βλέποντας ντοκιμαντέρ για την ζωή της. Νιώθω ένα σφίξιμο στο στομάχι, σαν να έχω χάσει κάποιον άνθρωπο που θαύμαζα και αγαπούσα πολύ. Η Σμύρνη και η Λαμπέτη κρύβουν κάτι επαναστατικό, ποιητικό και τραγικό παράλληλα. Κρύβουν την μαγεία και την τραγικότητα της ίδιας μας της ζωής. Μια πόλη και μια γυναίκα που πέρασαν στην ιστορία τον ιδιο ακριβώς μήνα, τον Σεπτέμβρη, που και οι δυο ήταν πολύ εξελιγμένες και εναλλακτικές για την εποχή τους, που ήταν άκρως ερωτικές, ιδιαιτέρως όμορφες με μια ομορφιά ξεχωριστή και ιδιόρρυθμη.
Μπορεί η ιστορία να θεωρείται ατέρμονη αλλά η ίδια παρέα σε τούτον εδώ τον κόσμο δεν θα ξαναβρεθεί ποτέ. Tα μεγάλα πνεύματα εκείνης της εποχής έριξαν μια για πάντα αυλαία…
Η Σμύρνη είχε τον δικό της κόσμο ο οποίος την καθιστούσε διαφορετική από τις υπόλοιπες πόλεις. Τα τραγούδια, οι γεύσεις, η αστική ομορφιά, η πολυπολιτισμικότητα, το μπλε του Αιγαίου που τη περιτύλιγε ήταν τα συστατικά που έδιναν ένα ιδιαίτερα έντονο χρώμα στην πόλη η οποία ήταν κάθε άλλο παρά μονότονη. Το λιμάνι της και η επαφή με τους άλλους λαούς εξέλιξε τρομερά τον πολιτιστικό της χαρακτήρα και το διαφορετικό συνονθύλευμα των κατοίκων της επηρέασε τις πολιτισμικές της επιδόσεις. Βασική γλώσσα που επικρατούσε ήταν η ελληνική , έτσι υπήρξαν σπουδαίες ελληνόφωνες πνευματικές εστίες. Μια πόλη ζωντανή με τραγική κατάληξη. Γράφοντας το κείμενο συνειδητοποίησα εντελώς τυχαία ότι σαν σήμερα -101 χρόνια πριν- Κυριακή 31 Αυγούστου (με το παλιό ημερολόγιο), ξέσπασε ο όλεθρος στην αρμενική συνοικία, με σφαγές, φωτιές, λεηλασίες και βιασμούς. Ήταν η αρχή του δραματικού τέλους της ωραίας Σμύρνης.
Σοκάκι σε ελληνική συνοικία στην Σμύρνη.
Λίγα χρόνια αργότερα, 13 Απριλίου του 1926, στα Βίλια της Αττικής θα έβλεπαν για πρώτη φορά το φως τα όμορφα μάτια της Έλλης Λαμπέτη. Μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες ηθοποιούς, ιδιαίτερη προσωπικότητα με τραγική κατάληξη επίσης. Αν το τραγούδι «ηθοποιός» είχε πρόσωπο, σίγουρα θα ήταν το δικό της. Μια ταλαντούχα καλλιτέχνιδα, ολοκληρωτικά αφοσιωμένη στην τέχνη της, η οποία μπορούσε να μεταμορφώνεται μαγικά για τον κάθε ρόλο που υποδυόταν. Η Λαμπέτη είχε τον τρόπο να δουλεύει τόσο καλά τους ρόλους της , επιτρέποντας τους να διεισδύουν μεθοδικά στο κάθε της κύτταρο. Έτσι ακριβώς κατάφερνε να παρασύρει μαζί της ολοκληρωτικά το κοινό στο μοναδικό ταξίδι του θεάτρου.
΄Όταν ήταν πρωταγωνίστρια στον γυάλινο κόσμο του Τένεσι Γουίλιαμς, κάθε βράδυ για ένα μήνα έκανε πρόβες στο σπίτι της σβήνοντας κεριά ώστε να καταφέρει να κάνει την σκηνή χωρίς γκριμάτσες. Το κατάφερε και ο μοναδικός της τρόπος έγινε διάσημος. Μάλιστα ο Άγγελος Σικελιανός είδε δέκα φορές την παράσταση και δήλωσε στους λογοτέχνες φίλους του: «Έρχομαι για να καταλάβω πως σβήνει τα κεριά το κορίτσι αυτό, είναι το πιο ποιητικό πράγμα που είδα ποτέ μου. Τα επόμενα βράδια ο Καζαντζάκης ο Σεφέρης, ο Καραγάτσης, ο Βενέζης και ο Ελύτης, παρακολουθούσαν με θαυμασμό την Έλλη να σβήνει κεριά.
Λένε ότι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, οι ιδιαίτερα ταλαντούχοι άνθρωποι κρύβουν πίσω από το ταλέντο τους μια ιδιαίτερα θλιβερή ιστορία. Ίσως κι όλας να χρησιμοποιούν την τέχνη τους για να εξαγνίσουν το κακό που έχει κατακλύσει την ζωή τους. Έτσι έγινε και με την Λαμπέτη η οποία ομολογουμένως είχε μια ιδιαίτερα δραματική ζωή με πολύ πένθος στο παρασκήνιο της, μιας και όλη της σχεδόν η οικογένεια καθώς και η ίδια, είχαν τραγικό και πρόωρο τέλος. Η Έλλη Λαμπέτη έφυγε από την ζωή στις 3 Σεπτεμβρίου του 1983, χτυπημένη όπως πολλά από τα μέλη της οικογένειας της, από την επάρατη νόσο. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρότι είχε προσβληθεί από καρκίνο το 1967, δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε να παίζει στο θέατρο μέχρι το τέλος, αποσπώντας εντυπωσιακές κριτικές.
Σ’ ένα παράλληλο σύμπαν σε μια άλλη εποχή, τα υπέροχα μελαγχολικά μάτια της Έλλης Λαμπέτη τριγυρνάνε στα στενάκια της Σμύρνης και στο βάθος ακούγεται ένας αμανές. Ο ήχος του μοιάζει σαν προφητεία που προμηνύει το αναπόφευκτο τέλος. Η Έλλη Λαμπέτη μπαίνει σε μια εκκλησία σβήνει το κερί της ποιητικά κλείνοντας αργά τα μελαγχολικά της μάτια και τριγύρω χειροκροτούν ο Ελύτης, ο Καραγάτσης, ο Σικελιανός, ο Βενέζης, αυτή κάνει μια βαθιά υπόκλιση και μοιάζει σαν αερικό λίγο πριν κάνει έναν κύκλο, ανοίξει τα φτερά του και επιστρέψει και πάλι στον Παράδεισο του . Μπορεί η ιστορία να θεωρείται ατέρμονη αλλά η ίδια παρέα σε τούτον εδώ τον κόσμο δεν θα ξαναβρεθεί ποτέ. Tα μεγάλα πνεύματα εκείνης της εποχής έριξαν μια για πάντα αυλαία… Καλό μήνα να ε΄χουμε και μιας και ο Σεπτεμβρης πάντα φέρνει μαζί του μια νέα αρχή, ας είναι γεμάτος με συνταρακτικές όμορφες εμπειρίες, απ' αυτές που δημιουργούν νέα θεμέλια στην ζωή μας αλλάζοντας μας ριζικά και νομοτελειακά.
