Αφροδίτη Δερματά
Το πρωί της Πέμπτης μας βρίσκει μουδιασμένους. Παντού πρωτοστατεί η είδηση σχετικά με το σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη η Μαρινέλα. Συζητάμε με τους συνάδελφους για το δυσάρεστο γεγονός ενώ απέναντι μας παίζει χαμηλωμένη η τηλεόραση. Το βλέμμα μου μαγνητίζεται από έναν τίτλο «Θα μπορούσαμε να σε κάψουμε της είπαν και της έριχναν ποτά».
Στην οθόνη παίζει ένα ασπρόμαυρο βίντεο με μια παρέα εφήβων, ξαφνικά βλέπω ένα κορίτσι να σηκώνεται πάνω και να επιτίθεται σε ένα άλλο κορίτσι. Σοκ…Μια παρέα 20 ατόμων επιτέθηκε με απίστευτη αγριότητα σε ένα κορίτσι 14 ετών ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο στην επίθεση είχαν δυο έφηβα κορίτσια. Η 14χρονη έμεινε αναίσθητη με σοβαρά τραύματα, και το πιο τραγικό είναι ότι το σοβαρό αυτό περιστατικό συνέβη σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους της Γλυφάδας. Κανείς δεν πήγε να βοηθήσει την κοπέλα και κανείς δεν προσπάθησε να σταματήσει τους δράστες, αντ’ αυτού κάποιοι απλά βιντεογραφούσαν το περιστατικό. Μάλιστα η 14χρονη αναγνώρισε πολύ λίγα πρόσωπα μιας και από το ξύλο μετά από λίγο λιποθύμησε.
Το πιο σοκαριστικό απ’ όλα είναι ο λόγος της επίθεσης… λένε ότι η κοπέλα έπεσε θύμα bullying λόγω του ότι ήταν άριστη μαθήτρια και πολύ όμορφη. Μετά από λίγο ένα δεύτερο περιστατικό βίας έρχεται σαν push στο κινητό μου. «Δυο 17χρονοι ξύρισαν και έκλεψαν 12χρονο αγόρι στην Αργολίδα». Η μεγάλη έκπληξη είναι ότι έχει λάβει χώρα στο χωριό μου, στην Ερμιόνη.
Ούσα κι εγώ γονιός, προβληματίζομαι. Ανησυχώ μήπως ο γιός μου γίνει θύμα επίθεσης bullying ανησυχώ εξίσου όμως μήπως παρασυρθεί από την παρέα και γίνει θύτης. Πως μπορώ να τον προστατεύσω και από τις δυο περιπτώσεις; Τι ευθύνη έχουν οι γονείς; Γιατί τόσα περιστατικά βίας; Τις απαντήσεις σε όλες τις απορίες μου δίνει η ψυχολόγος συστημική ψυχοθεραπεύτρια Θέκλα Βασιλείου.
Ποιο είναι το προφίλ των παιδιών που ασκούν βία και bullying;
Δεν υπάρχει ένα ενιαίο προφίλ για τα παιδιά που ασκούν βία, όμως συχνά εμπλέκονται συγκεκριμένοι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Ορισμένα παιδιά που εκφοβίζουν νιώθουν θυμό, απογοήτευση ή δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Συχνά το bullying αποτελεί μια αμυντική αντίδραση στην ανασφάλεια ή την αδυναμία τους να ανταποκριθούν σε κοινωνικές ή ακαδημαϊκές απαιτήσεις.
Η έκθεση σε βία στο οικογενειακό περιβάλλον, στην κοινότητα ή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς. Παιδιά που έχουν παραμεληθεί συναισθηματικά ή έχουν υποστεί βία είναι πιθανό να αναπαράγουν αυτές τις συμπεριφορές.
Επιπλέον, τα παιδιά που ασκούν bullying συχνά έχουν μάθει να εκφράζουν τον θυμό ή την απογοήτευσή τους μέσω της βίας, είτε επειδή νιώθουν ότι δεν έχουν έλεγχο σε άλλους τομείς της ζωής τους, είτε επειδή προσπαθούν να αποκτήσουν κοινωνική δύναμη και έλεγχο.
Σημαντικό όμως είναι να θυμόμαστε ότι και τα παιδιά που ασκούν βία είναι επίσης παιδιά που χρειάζονται φροντίδα και στήριξη, χωρίς να τους αποδίδονται «ταμπέλες» που θα τα περιθωριοποιήσουν.
Τι μερίδιο ευθύνης έχουν οι γονείς και ποιο μπορεί να είναι το προφίλ αυτών των γονιών;
Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του παιδιού. Γονείς που δεν αφιερώνουν χρόνο για να παρακολουθήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους ή δεν θέτουν σαφή όρια μπορεί, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, να ενθαρρύνουν αντικοινωνικές συμπεριφορές. Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου οι κανόνες είναι ασαφείς ή δεν τηρούνται ενδέχεται να θεωρήσουν φυσιολογικό να παραβιάζουν τα όρια των άλλων.
Επίσης, οι βίαιες ή επιθετικές συμπεριφορές των γονιών επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη του παιδιού. Αν το παιδί βιώνει ή παρακολουθεί βία στο σπίτι, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσει τη βία ως αποδεκτό μέσο για την επίλυση συγκρούσεων.
Τέλος, γονείς που ασκούν υπερβολικό έλεγχο χωρίς να επιτρέπουν στο παιδί να εκφραστεί, μπορεί να δημιουργήσουν καταστάσεις στις οποίες το παιδί νιώθει την ανάγκη να επιβληθεί σε άλλους μέσω του bullying.
Τι μπορώ να κάνω ως γονιός αν αντιληφθώ ότι το παιδί μου είναι βίαιο;
Η άμεση αντίδραση και η στήριξη του παιδιού είναι κρίσιμες για την αλλαγή της συμπεριφοράς του. Πολλοί γονείς σοκάρονται ή δυσκολεύονται να αποδεχτούν ότι το παιδί τους εμπλέκεται σε βία. Είναι όμως απαραίτητο να παρέμβουν, ακόμη και αν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό.
Το πρώτο βήμα είναι να ακούσει ο γονιός το παιδί του χωρίς κριτική. Το παιδί χρειάζεται να νιώσει ότι κάποιος το καταλαβαίνει. Ρωτήστε το τι το οδήγησε σε αυτές τις συμπεριφορές και αν υπάρχει κάτι που το ανησυχεί ή το στεναχωρεί.
Εξίσου σημαντική είναι η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος στο σπίτι, όπου κυριαρχούν οι αξίες της συνεργασίας και του σεβασμού. Αυτό σημαίνει να διδάξετε στο παιδί εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων του και να το βοηθήσετε να αναγνωρίσει τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές χωρίς να αισθάνεται ντροπή ή απόρριψη.
Εάν η βίαιη συμπεριφορά είναι διαρκής ή έντονη, η βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να είναι πολύτιμη για να εξεταστούν οι βαθύτερες αιτίες της επιθετικότητας και να βρεθούν τρόποι διαχείρισης.
Πώς μπορούμε να προφυλάξουμε τα παιδιά μας;
Η προληπτική δράση είναι εξαιρετικά σημαντική. Πρώτα απ' όλα, θα εστιάσω στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού. Ένα παιδί με ισχυρή αυτοεκτίμηση και υγιείς κοινωνικές σχέσεις είναι λιγότερο πιθανό να πέσει θύμα bullying ή να ασκήσει το ίδιο βία. Οι γονείς πρέπει να επενδύσουν στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, δείχνοντάς του την αγάπη και την εκτίμησή τους για αυτό που είναι.
Δεύτερον, είναι απαραίτητο να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά στην ενσυναίσθηση. Μέσω συζητήσεων, παραδειγμάτων και δραστηριοτήτων, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων και να κατανοούν τις συνέπειες των συμπεριφορών τους.
Τέλος, η διατήρηση σταθερής και ανοιχτής επικοινωνίας με το σχολείο είναι κρίσιμη. Οι γονείς πρέπει να διατηρούν συνεχή συνεργασία με τους δασκάλους, ώστε να μπορούν να εντοπίσουν νωρίς ενδείξεις bullying και να παρέμβουν εγκαίρως.
Τι μέτρα θεωρείς ότι θα μπορούσαν να παρθούν ώστε να εκλείψουν τέτοια περιστατικά;
Τα μέτρα πρέπει να είναι ολιστικά, με έμφαση τόσο στην ατομική υποστήριξη των παιδιών όσο και στην κοινωνική παρέμβαση. Χρειάζονται περισσότερα σχολικά προγράμματα πρόληψης που εκπαιδεύουν τα παιδιά αλλά και τους εκπαιδευτικούς στην ενσυναίσθηση, την αποδοχή της διαφορετικότητας και την ειρηνική επίλυση συγκρούσεων.
Είναι επίσης σημαντικό να παρέχεται υποστήριξη τόσο στα θύματα όσο και στους θύτες του bullying.Όπως ανέφερα και στην αρχή, τα παιδιά που εκφοβίζουν συχνά έχουν και τα ίδια ψυχολογικές δυσκολίες ή ανασφάλειες που πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Η συνεχής επιμόρφωση γονέων και εκπαιδευτικών είναι εξίσου αναγκαία. Οι ενήλικες χρειάζονται εργαλεία για να κατανοήσουν τις ρίζες της επιθετικότητας και του εκφοβισμού, ώστε να εντοπίζουν νωρίς τα σημάδια και να δράσουν αποτελεσματικά.
Η καταπολέμηση του bullying απαιτεί την κατανόηση των βαθύτερων αιτιών, τη στήριξη των παιδιών και την εκπαίδευση της κοινωνίας στο σύνολό της.
Θέκλα Βασιλείου
Ψυχολόγος – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Γραμματέας Παγκύπριου Συνδέσμου Ψυχοθεραπευτών
