«Στο σπίτι αν δεν έρθω, κάψτε την πόλη»

Αυτή την εβδομάδα παρακολουθώ συγκλονισμένη την υπόθεση της Κυριακής Γρίβα. Μπαίνω στην θέση της μάνας της και μου φαίνεται αδιανόητο. Το παιδί της δολοφονήθηκε έξω ακριβώς από το αστυνομικό τμήμα. Ένα κορίτσι φώναξε για βοήθεια και η παθογένεια ενός ασύδοτου και παραδομένου στην μοίρα του κράτους,  που σκοτώνει καθημερινά τα παιδιά του, της έκλεισε αυτόματα το στόμα και την έσπρωξε επιδειχτικά στο μαχαίρι του δολοφόνου. Μια προδοσία ασύλληπτη. Σκέφτομαι την κόρη μου και τρέμω μην βρεθεί κάποιος να την «αγαπήσει» τόσο ασφυκτικά, σκέφτομαι τον γιό μου και τρέμω μην θελήσει κάποτε να κρατήσει με το ζόρι κάποια γυναικά στην ζωή του. Ίσως αν είχαμε μεγαλώσει αλλιώς. Ίσως αν είχαμε «πνίξει» το τέρας εν τη γενέσει του, ίσως αν εκπαιδευόμασταν εγκαίρως για το τι δεν είναι αγάπη, αν απαγορευόταν να παίζεται στα ραδιόφωνα το «Εγώ στο χώμα και εσύ στην φυλακή» , αν οι γυναίκες στις παλιές ελληνικές ταινίες δεν ερωτεύονταν τους άντρες που τις χαστούκιζαν, αν οι μανάδες μας δεν υπέμεναν τόση λεκτική ή σωματική βία λες και ήταν κάτι το απόλυτα φυσιλογικό; Ίσως, αν….

Εγώ…τι μπορώ να κάνω; Πώς να βοηθήσω; Πώς να φωνάξω για την Κυριακή, για την Ελένη, για την Κάρολάιν; Πώς να βοηθήσω να δικαιωθούν και να ηρεμήσουν οι ψυχές τους που «εφυγαν» τόσο άδικα και τόσο πρόωρα; Πώς να εκπαιδεύσω τα παιδιά μου να μάθουν να αγαπούν τον εαυτό τους για να μπορέσουν να αγαπήσουν και τον περίγυρό τους; Πως μπορώ να σταματήσω την ροή της ακατάπαυστης βίας και να φωτίσω με το δικό μου το μικρό φως το σκοτάδι που μας πνίγει; Πως να βάλω το λιθαράκι μου να αλλάξει η ιστορία, πως να επηρρεάσω;

Σε όλα τα «πως» και τα «γιατί» μου, ζήτησα να ρίξει φως η ψυχολόγος - συστημική ψυχοθεραπεύτρια, Θέκλα Βασιλείου. Γιατί αν θέλουμε αλλαγή, πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξουμε εμείς.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός άντρα που καταλήγει να αφαιρέσει την ζωή μια γυναίκας;
Συχνά περιλαμβάνουν ελεγκτική συμπεριφορά και έλλειψη σεβασμού προς την αυτονομία και τα δικαιώματα της γυναίκας, επιθετικότητα, θυμό και δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων, χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανικανότητα να διαχειριστεί αποτελεσματικά την απόρριψη ή την απώλεια σε μια σχέση. Η πεποίθηση δηλαδή πως η γυναίκα του ανήκει, είναι «κτήμα» του. Επίσης στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται και δυσκολία να αντιληφθεί το άτομο τις προβληματικές συμπεριφορές (φταίει ο άλλος που τον προκαλεί) και άρνηση συμβουλευτικής ή ψυχολογικής υποστήριξης για την αντιμετώπιση της οργής ή των δυσκολιών της ζωής. Αυτές οι συμπεριφορές ξεκινούν πιο ήπια, συνήθως με ελεγκτικότητα και περιορισμούς και έχουν την τάση να κλιμακώνονται στην σωματική βία και τελικά στην γυναικοκτονία.

Από που προκύπτει η πεποίθηση ότι ένας άντρας έχει αυτό το δικαίωμα;
Η πεποίθηση ότι ένας άντρας έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή μιας γυναίκας μπορεί να πηγάζει από πολλούς παράγοντες, όπως η κουλτούρα και η πατριαρχική κοινωνία, η τοξική αρρενωπότητα, η ανεπάρκεια εκπαίδευσης σε θέματα σεξουαλικής και συναισθηματικής ευαισθητοποίησης, καθώς και η απουσία συστημικής υποστήριξης για την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών. Αυτές οι πεποιθήσεις συνδέονται με την ψυχοκοινωνική δυναμική των σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Ανέφερες την τοξική αρρενωπότητα, έναν όρο που πλέον ακούμε συχνά. Τι ακριβώς σημαίνει;
Η τοξική αρρενωπότητα αναφέρεται σε ένα σύνολο κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων ή στερεοτύπων που ορίζουν ποιες συμπεριφορές θεωρούνται «ανδρικές» ή «αρσενικές». Μιλάμε για συμπεριφορές που μπορεί να είναι βλαπτικές όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά και για τους άντρες που δεν ταιριάζουν στο «καλούπι». Κάποια από αυτά τα πρότυπα αφορούν στην επίδειξη εξουσίας ή ελέγχου σε σχέσεις και κοινωνικές καταστάσεις, την υποτίμηση ή την απόρριψη των συναισθημάτων και των αναγκών των άλλων, την προώθηση της βίας, του ανταγωνισμού και της εχθρότητας ως τρόπων ανδρικής συμπεριφορά, την αποτροπή των ανδρών από το να εκφράσουν αδυναμία, ευαισθησία ή άλλες ανθρώπινες πτυχές τους που είναι στερεοτυπικά συνδεδεμένες με την θηλυκότητα.
Η τοξική αρρενωπότητα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία των ανδρών, καθώς και στις σχέσεις τους με άλλους ανθρώπους, ενώ συμβάλλει σε διάφορες μορφές κοινωνικής βίας και ανισότητας.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας οικογένειας που μεγαλώνει έναν δυνητικό γυναικοκτονο;
Ενδεικτικά μπορούμε να πούμε ότι συνήθως αφορούν συμπεριφορικά πρότυπα που υποβαθμίζουν την αξία των γυναικών και προωθούν την άνιση εξουσία μεταξύ των φύλων, την έλλειψη επικοινωνίας και ανοιχτής συζήτησης για την αντιμετώπιση συναισθηματικών ή σχεσιακών προβλημάτων και την παρουσία βίας ή ανάλογων συμπεριφορικών προτύπων στην οικογένεια.

Τι θα συμβούλευες ως ψυχολόγος σε γονείς που μεγαλώνουν αγόρια;
Το κυριότερο είναι να προωθήσουν την εκπαίδευσή των αγοριών σε θέματα φύλων, ισότητας, υγιών διαπροσωπικών σχέσεων και σεξουαλικής συμπεριφοράς, έξω από το ασπρόμαυρο πλαίσιο των στερεοτύπων. Επίσης είναι εξαιρετικά σημαντικό να παρέχουν ένα ανοιχτό περιβάλλον όπου οι συζητήσεις για τα συναισθήματα και τις σχέσεις είναι αποδεκτές και ευπρόσδεκτες, καθώς και να προάγουν την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης στον εαυτό και την ανεξαρτησία τους και την έκφραση του θυμού με λειτουργικούς τρόπους.

Ποια είναι η κόκκινη γραμμή που πρέπει να εντοπίσει μια κοπέλα ώστε να αποχωρίσει από μια σχέση χωρίς δεύτερη σκέψη;
Η αίσθηση της ασφάλειας, του σεβασμού και της υγιούς σχέσης θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτες. Αν μέσα στη σχέση βιώνει βία, ελέγχο, ζηλοτυπικές συμπεριφορές ή έλλειψη σεβασμού της προσωπικότητας και των ορίων της, αυτό μπορεί αποτελεί σήμα ότι πρέπει να αποχωρίσει. Βέβαια όταν αναφερόμαστε στις υγιείς σχέσεις θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο τρόπος με τον οποίο συμμετέχουμε στις σχέσεις ή τι ορίζουμε υγιείς, είναι ζητήματα στα οποία εκπαιδευόμαστε από πολύ νωρίς στη ζωή. Άρα το δυσλειτουργικό μπορεί να φαντάζει υγιές, η βία μπορεί να θεωρείται φυσιολογική, αναμενόμενη ή δικαιολογημένη. Άρα και πάλι πρέπει να υπογραμμίσω την ανάγκη εκπαίδευσης στις διαπροσωπικές σχέσεις, στον σεβασμό, στα όρια, στην αυταξία. Αυτά που αναφέρω είναι βασικά ζητήματα που καλύπτει η ολιστική σεξουαλική αγωγή.

Το “Canción sin Miedo” της Vivir Quintana αποτελεί ένα τραγούδι-ύμνο κατά των γυναικοκτονιών στο Μεξικό και ευρύτερα στη λατινική Αμερική. Η συνθέτρια του, Vivir Quintana, σε μια συμβολική κίνηση, τραγούδησε και βιντεοσκόπησε το τραγούδι μαζί με μητέρες από την Οαχάκα του Μεξικού, των οποίων οι κόρες έπεσαν θύματα γυναικοκτονιών.

Να τρέμει το κράτος, να κλείνουν οι δρόμοι
Να τρέμει όποιος χέρι τολμά και σηκώνει
Μας παίρνουν με βία την ξεγνοιασιά
Μας φύτεψαν φόβο, μα φυτρώσαν φτερά

Και κάθε λεπτό σχεδόν κάθε μέρα
Θρηνούμε μια κόρη αδερφή και μητέρα
Μέσα σε μια νύχτα μας εξαφανίζουν
Συνένοχος είναι όποιος σιωπά,
σα μας αφανίζουν

Για εκείνες τις νύχτες που γύριζα μόνη
Στη θέα μιας μορφής το αίμα μου να παγώνει
Για όλα τα χέρια που σφίγγουν κλειδιά
Γινόμαστε όλες μαζί μια γροθιά!

Δικαίωμα δεν έχεις στο σώμα μου επάνω,
Δε σου πέφτει λόγος πού πάω και τι κάνω
Δεν είναι αγάπη ο πόνος κι η βία
Όλες απαντάμε, αν αγγίξεις μία

Κι αν δε το κατάλαβες τούτοι οι στίχοι
Φωνάζουν πως βρίσκομαι εδώ από τύχη
Με οργή τραγουδάω, ακούστε με όλοι
«Στο σπίτι αν δεν έρθω, κάψτε την πόλη»

Με λένε Ανίσα, Καρολάιν και Ελένη
Με σκότωσε το σύστημα που τους ξεπλένει
Είμαι η Τζεβριέ, η Ζάκι, η Μαρία
Νεκταρία, Ανθή, Ζωή, Αδαμαντία
Στο όνομα μου γράψτε νέα, ιστορία

Για εκείνες τις νύχτες που γύριζα μόνη
Στη θέα μιας μορφής το αίμα μου να παγώνει
Για όλα τα χέρια που σφίγγουν κλειδιά
Γινόμαστε όλες μαζί μια γροθιά!

Δικαίωμα δεν έχεις στο σώμα μου επάνω,
Δε σου πέφτει λόγος πού πάω και τι κάνω
Δεν είναι αγάπη ο πόνος κι η βία
Όλες απαντάμε, αν αγγίξεις μία